Çelik Paktı

İtalya´nın Arnavutluk´a girmesiyle Doğu Akdeniz ve Balkanlar statükosu ağır bir tehdit altına girmiş oluyordu. Bu gelişmenin yanında, Almanya´nın da Tuna bölgesinde Doğu´ya doğru genişlemekte olduğu, 1939 Şubatında Macaristan´ın da Anti-Komintern Pakt´a katıldığı ve Almanya´nın Romanya´yı da ekonomik kontrol altına almak için çaba harcadığı göz önüne alınınca, Mihver´in Orta Avrupa´dan doğuya doğru yayılmakta olduğu belirli bir şekilde ortaya çıkmaktaydı.

Çekoslovakya´nın yok olması karşısında ne Fransa ve ne de Yugoslavya ile Romanya bir harekette bulunabilmişler ve bunun sonucu olarak da Küçük Antant da dağılmıştı. İtalya´nın Arnavutluk´u işgali ise, Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında 1934 de yapılmış olan Balkan Antantı´na ağır bir darbe indirdi. Çünkü, şimdi kendisini Mihver devletleriyle sarılmış gören Yugoslavya, Batılıların garantisini reddedip, Mihver´le iyi geçinme yolunu tercih etti ki, bu Balkan Antantı´nın etkisini kaybetmesi demekti.

Bu sebeplerden ötürü, İngiltere ve Fransa, 13 Nisan 1939´da Yunanistan ve Romanya´ya garanti verdiler. Türkiye ise tek taraflı garanti yerine, karşılıklı yardımı öngören bir ittifakı tercih ettiği için, bu ittifakın ilk adımı olmak üzere, 12 Mayıs 1939´da İngiltere ile bir karşılıklı yardım deklarasyonu imzaladı. Bu deklarasyon, İtalya´nın Arnavutluk´u işgaline İngiltere´nin verdiği bir cevap oluyordu.

Batılıların Mihver´in yayılmasına karşı bu kararlı politika ve davranışları en fazla Mussolini´yi sinirlendirmiş ve İtalya´yı Almanya´ya daha fazla iterek, iki devlet arasında Çelik Pakt adını alan ittifakın imzası sonucunu vermiştir. Bu ittifak, Batılıların tepkisine karşı, Mihver´in karşı-tepkisini teşkil ediyordu.

Berlin-Roma-Tokyo arasında bir ittifak teklifi ilk önce Almanya´dan gelmiş ve ilk ittifak tasarısı İtalya´ya Münih Konferansı sırasında verilmiştir. Bu tasarı, taraflardan birinin "kışkırtılmamış bir saldırıya" hedef olması halinde, diğerlerinin her türlü yardımını öngörmekteydi. Mussolini, bu teklifi müsait karşılamakla beraber, İtalyan kamu oyunun Almanya ile bir askeri ittifakı kabule hazır olmaması dolayısıyla, hemen kabul etmemiştir. Bununla beraber, bu konudaki görüşmeler devam etmiştir.

Fakat bu arada Japonya ittifak konusunda farklı bir görüş ileri sürdü. İttifak ancak Sovyet Rusya ile bir savaş halinde uygulanmalıydı ve Japonya bakımından önemli bazı ekonomik sebeplerle, bu ittifakın kendilerine yönelmemiş olduğu İngiltere, Fransa ve Birleşik Amerika´ya bildirmeliydi. Halbuki Almanya bu ittifakı ileri sürerken, Sovyet Rusya´nın doğuda daha uzun yıllar zayıf bir durumda kalacağını, oradan bir tehlike gelmeyeceğini ve bu sebepte de ittifakın esas itibariyle Batı demokrasilerine yönelmesi gerektiğini düşünmüştü.

Bu görüş farklılıkları sebebiyle üçlü ittifak işi uzadı. Ayrıca, Nisan ayından itibaren Sovyet Rusya ile Almanya arasında uzlaşma ihtimali de belirince, Almanya Japonya´nın üstüne hiç düşmedi. Lakin Batılıların Yunanistan ve Romanya´ya garanti vermeleri ve özellikle İngiltere´nin, karşılıklı yardım deklarasyonu için Türkiye ile müzakerelere girişmesi Mussolini´yi sinirlendirdi ve ittifakın derhal imzası için Almanya´ya başvurdu.

Almanya, İtalya ile ikili bir ittifakı istememekle beraber, Hitler, Polonya ile olan Dantzig anlaşmazlığında Batılılara gözdağı vermek ve bu suretle onların Polonya lehine müdahalelerini önlemek için, İtalya ile ittifakı kabul etti ve 22 Mayıs 1939´da Çelik Pakt (Patto d´Acciaio) adını alan Alman-İtalyan ittifakı imzalandı.

Her iki devletin "hayat sahası"nı sağlama amacına yönelen bu ittifaka göre, taraflar birbirlerini ilgilendiren bütün meselelerde birbirlerine yardım edecekler ve taraflardan biri, bir veya daha fazla devletle savaşa tutuşacak olursa, diğeri ona bütün gücü ile yardım edecekti. Halbuki Münih Konferansı sırasında Almanya´nın verdiği ilk tasarıda sadece "kışkırtılmamış savaş" hali söz konusu idi.

Mussolini, Almanya ile ittifakın imzalanması için ısrar edince, Hitler bundan faydalanarak tasarıdan "kışkırtılmamış" deyimini çıkartmış ve bu suretle, kendisinin açacağı bir savaşa İtalya´nın da girmek zorunluluğunu kabul ettirmişti. Mussolini´nin bunu kabul etmesi ise, Batılıların Balkan devletlerine verdiği garantiyi bir onur meselesi yapması ve Batılılara her ne şekilde olursa olsun bir cevap vermek istemesiydi. Yoksa, ittifakın imzasından bir hafta sonra, İtalya´nın bir savaş için 1942´den önce hazır olamayacağını kendisi söylüyordu.

Çelik Paktın imzası ile Mihver´le Batılılar arasında uçurum adamakıllı derinleşmiş bulunmaktaydı. Almanya, 27 Nisan 1939´da, İngiltere´nin kendisini çember içine almak için çaba harcadığını ileri sürerek, 1935 İngiliz-Alman deniz anlaşmasını feshetmişti. Yine aynı gün Polonya´ya verdiği bir nota ile de, 1934 tarihli Almanya-Polonya saldırmazlık anlaşmasını feshetti. Arkasından, 31 Mayıs 1939´da Danimarka ile bir saldırmazlık antlaşması imzaladı.

Danimarka, Napolyon´a karşı işlediği hatayı tekrar etmemek için, Hitler´e karşı İngiltere ile işbirliğine gitmeye cesaret edememişti. Mihver´in bu faaliyetleri karşısında Batılılar, sadece küçük devletlere garanti vermenin yetersizliğini gördüklerinden, Sovyet Rusya ile bir Barış Cephesi ittifakı kurmak için de teşebbüse geçtiler.