Sosyal Güvenlik Reformu, 1 Ekim itibarıyla yürürlüğe giriyor. Toplumun her kesimini yakından ilgilendiren reform, iki önemli ayak üzerine oturuyor.


Bunların ilki nüfusun tamamını sağlık güvencesine almayı hedefleyen Genel Sağlık Sigortası (GSS). Diğeri ise, emeklilik şartlarını zorlaştıran ve maaş bağlama oranlarını düşüren hükümler. Yasanın emeklilikle ilgili hükümleri uzun vadede etkili olacak. Ancak sağlıkla ilgili maddeler, 1 Ekim'den itibaren herkesi kapsayacak. Genel Sağlık Sigortası uygulamasıyla, 18 yaşın altındaki herkes kayıtsız şartsız sağlık güvencesine kavuşacak. Böylece 1 Ekim'den sonra doğan her çocuk sağlık güvencesi kapsamında olacak.
Türkiye'nin 5 yıldır tartıştığı Sosyal Güvenlik Reformu, 1 Ekim itibarıyla yürürlüğe giriyor. Yediden yetmişe herkesi yakından ilgilendiren reform, iki önemli ayak üzerine oturuyor. Bunların ilki nüfusun tamamını sağlık güvencesine almayı hedefleyen Genel Sağlık Sigortası (GSS). Diğeri ise emeklilik şartlarını zorlaştıran ve maaş bağlama oranlarını düşüren hükümler. Yasanın emeklilikle ilgili hükümleri uzun vadede etkili olacak. Ancak sağlıkla ilgili maddeler, 1 Ekim'den itibaren herkesi kapsayacak.
Genel Sağlık Sigortası uygulamasıyla, 18 yaşın altındaki herkes kayıtsız şartsız sağlık güvencesine kavuşacak. Böylece 1 Ekim'den sonra doğan her çocuk sağlık güvencesi kapsamında olacak. 65 yaş veya özürlü aylığı alanlar, şeref, vatani hizmet aylığı ve gazi aylığı alanlar, Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bakılan çocuklar, köy korucuları, dünya olimpiyat şampiyonları ile vatansız ve sığınmacıların sağlık primini devlet ödeyecek. Ayrıca acil haller, iş kazası ve meslek hastalığı halleri, bulaşıcı hastalık halleri ile analık hallerinde kişilerin prim ödeyip ödemediklerine bakmaksızın sağlık hizmeti verilecek. Yeni dönemde geliri asgari ücretin üçte birinin altında olanların sağlık primlerini devlet ödeyecek. Sosyal güvencesi olmayan ailelerde kişi başına geliri asgari ücretin üçte biri ile asgari ücretin tamamına kadar olanlar, 24 YTL prim ödeyerek sağlık hizmeti alabilecek. Geliri asgari ücret ile asgari ücretin 2 katına kadar olanlar ise 73 yeni lira sağlık primi ödeyecek. Geliri asgari ücretin 2 katından fazla olanların sağlık primi 146 YTL.
Yasanın emeklilik yaşını 65'e yükselten maddesi 1 Mayıs itibarıyla yürürlüğe girmişti. Buna göre 1 Mayıs'tan sonra ilk kez işe girecek kadın ve erkekler 65 yaşında emekli olacak. Emeklilik yaşı 2036 yılından sonra kademeli olarak yükseltilerek 2048'de 65'e çıkacak. 2036 yılına kadar prim gün sayısını tamamlayan kadınlar 58, erkekler ise 60 yaşında emekli olabilecek. Emeklilik için gereken prim gün sayısı SSK'lılar için 7 binden 7 bin 200 güne çıkarıldı. Emekli Sandığı ve Bağ-Kur'da ise 9 bin gün korundu. Reformla birlikte emeklilik şartları uzun vadede zorlaştırılırken emekli maaşları da düşürülüyor.
Emeklilik maaşının hesaplanmasında çalışma hayatının bütününde ödenen primler dikkate alınacak. Bu maddeler, 1 Mayıs itibarıyla yürürlüğe girmişti. Halen her yıl için yüzde 2,6 olan maaş bağlama oranı, 30 Nisan'dan sonra ilk kez sigortalı olanlar için yüzde 2'ye çekildi. Eski sigortalılar için bu oran ilk 3 bin 600 günde yüzde 3 olarak uygulanacak. Emekli maaşlarındaki düşüş, daha uzun süre çalışıp prim ödeme yoluyla telafi edilebilecek. Ayrıca emekli maaşlarının hesaplanmasında güncelleme katsayısında da değişiklik yapıldı. Daha önce yüzde 100 olan refah payı, yüzde 30'a indirildi. Bu değişiklik emekli maaşlarının daha düşük hesaplanmasına yol açacak. Ancak mevcut emeklilerin maaşlarında herhangi bir değişiklik olmayacak. Sosyal Güvenlik Kurumu'nun verilerine göre, 2007 sonu itibarıyla sosyal güvenlik sisteminin gelirleri 56 milyar 875 milyon YTL olarak gerçekleşirken giderleri 81 milyar 915 milyon yeni lira oldu. Buna göre sosyal güvenlik sistemi 25 milyar YTL açık verdi. Sistemin bu yılki açığının ise 28,2 milyar yeni lirayı bulması hesaplanıyor. 1990'lı yılların başından itibaren bozulmaya başlayan sosyal güvenlik sisteminin 1993-2007 yılları arasındaki son 14 yıllık dönemdeki toplam açıkları 130 milyar yeni lirayı aştı. Bu rakamın Hazine borçlanma faiziyle güncellenmiş değeri ise 881 milyar yeni lira olarak hesaplanıyor. Sosyal güvenlik uzmanları, reform yapılmaması durumunda 25 yıl sonra Türkiye'nin emekli maaşlarını ödeyemez hale geleceğini vurguluyor.
Bakıma muhtaç olana daha yüksek maaş
Malullük aylığı bağlanabilmesi için en az 10 yıl sigortalı olma ve toplam bin 800 gün prim ödeme şartı aranacak. Ancak, başka birinin bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar bu hüküm dışında tutulacak. Bu kişilerde, bin 800 gün şartı aranacak. Ayrıca bunların maaşı, yüzde 10 daha yüksek olacak. Yeni dönemde hem eşinden hem de ana veya babasından ölüm aylığına hak kazananlar, eşinden ya da anne ve babasından bağlanacak aylığın birini tercih edecek. Bu arada 1 Ekim itibarıyla gazi ve şehit yakınlarına üç önemli ayrıcalık tanındı. Buna göre gazilerin memur olarak çalışmaya başlamaları durumunda emekli aylıkları kesilmeyecek. Gazilerin ihtiyaç duydukları her türlü ortez, protez ve diğer iyileştirici araçları da hiçbir katkı payı ödemeden temin edilecek. Özel hastaneler, gazi ve şehit yakınlarından hiçbir fark ücreti alamayacak.
Reform ile çalışan kadınlara 4 yıl borçlanma hakkı verildi. Doğum yapan kadın, işten ayrıldığı iki yılı borçlanabilecek. Bu hak, 2 çocuk için geçerli. Böylece bayanlara, doğum sonrası dönemi, 4 yılı geçmemek üzere tıpkı askerlikte olduğu gibi borçlanarak emekliliğe saydırma imkanı doğdu. Ayrıca 1 Ekim'den sonra bakıma muhtaç çocuğu olan anneye, 5 yıl erken emeklilik hakkı verildi. Buna göre bakıma muhtaç çocuğu bulunan sigortalı kadınlar, 20 yıl çalıştıktan sonra 25 yıl çalışmış gibi kabul edilerek emekli olabilecek. Öte yandan gazeteci, pilot ve sanatçılar başta olmak üzere bazı işkollarında yıpranma payı olarak bilinen fiili hizmet zammı kaldırıldı. Birçok işkoluna ise ilk kez fiil hizmet hakkı verildi. Reformla birlikte kurşun, arsenik, cam, çimento, kok, alüminyum ve döküm fabrikaları ile itfaiye çalışanları her yıl için 60 günlük fiili hizmet zammı alacak.
Devlet hastanesi 3 YTL katkı payı alacak
Genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler, devlet hastanelerinde 3 YTL katılım payı ödeyecek. Bu rakam eğitim ve araştırma hastanelerinde 4, üniversitelerde 6, özel hastanelerde ise 10 YTL olacak. Sağlık ocakları ve aile hekimliğine başlanılan illerde aile hekimlerine başvurular için katkı payı istenmeyecek. Tıbbi malzeme katılım payının tutarı, asgari ücretin yüzde 75'ini geçemeyecek. 1 Ekim'den itibaren özel hastanelerde hastadan devletin belirlediği fiyatların en fazla yüzde 30'u oranında fark ücreti istenecek. Ayrıca doğum izninde geçen süre, tıpkı askerlikte olduğu gibi borçlanılarak sigortaya saydırılacak. Reform, ilk kez işe girenlerin sağlık hizmetlerinden yararlanması için gereken 90 günlük süreyi 1 aya indiriyor. Sigortalının eş ve çocukları da artık 4 ay beklemeden 30 günlük prim ile hastaneye gidebilecek. Çalışırken işsiz kalanlar ise bundan sonra 4 ay yerine 3 ay süreyle sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek.
Yasa, Bağ-Kur'luya yararken SSK'da ölüm aylığı zorlaşıyor
Sosyal Güvenlik Reformu'ndan en kârlı çıkan grup Bağ-Kur'lular. Daha önce için en az 240 gün prim gerekirken artık 30 gün prim yeterli olacak. Hastalık sebebiyle çalışamama durumunda rapor parası ödenecek. Bağ-Kur'lu kadın da, doğum öncesi ve doğum sonrasında 8'er hafta izin kullanıp parasını alabilecek. Daha önce 1 gün bile prim borcu olduğunda sağlık hizmeti alamayan Bağ-Kur'lular, 1 Ekim'den sonra 60 günlük prim borcu olsa dahi sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek. Ayrıca Bağ-Kur'da basamak sistemi de kalktı. Bundan sonra Bağ-Kur'lular primini, kurumun belirlediği tavan ile taban arasında kendileri seçecek. Esnafın yüzde 40 olan prim oranı yüzde 33,5'e indirilecek. Bağ-Kur'lu cenaze yardımı, emzirme ve evlenme ödeneği de almaya başlayacak. Bağ-Kur kapsamında emekli olup yine Bağ-Kur kapsamında iş yapan kişiler, emekli aylığı kesilmeden yüzde 12 oranında sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışabilecek. Bu oran, her yıl 1 puan artırılarak yüzde 15'e çıkacak. 1 Ekim'den sonra Bağ-Kur'lu esnafın kızları da çeyiz yardımı alabilecek. Dul eşlere evlenmeleri halinde verilen çeyiz yardımı ise kaldırıldı.
1 Ekim'den itibaren Emekli Sandığı'nda ölüm aylığına hak kazanmak için gereken sigortalılık süresi 3 bin 600 günden 1.800 güne indirildi. SSK'lılarda ise zorlaştı. Daha önce 900 gün ve 5 yıl sigortalılık yeterken yeni dönemde askerlik borçlanması hariç 900 gün prim istenecek. Bağ-Kur'da 1.800 gün olan düzenleme devam edecek. Bu arada 1 Ekim'den sonra bütün isteğe bağlı sigortalılar, Bağ-Kur'a dahil edilecek. İsteğe bağlı sigortalılık için daha önce SSK'lılarda istenen 1.080 gün sigorta süresi kaldırıldı. Artık isteyen herkes isteğe bağlı sigortalı olabilecek. Bir aylık süre içinde çalışılmayan günler için isteğe bağlı sigortalılık mümkün olacak.