XML ?

XML çalışma grubunun Şubat 1998’de tamamladıkları 1.0 sürümlü resmi XML belgesindeki tanıma göre XML: “Genişletilebilir İşaretleme Dili (XML) SGML’in bir alt kümesidir... Amacı soysal SGML belgelerinin Web’de HTML belgeleri gibi sunulması, alınması ve işlenebilmesidir. XML, uygulama kolaylığı ve hem SGML hem HTML ile ortak çalışma için tasarlanmıştır.”
XML’in bu tanımdaki anl..... göre; XML, HTML gibi Web üzerinde bilgi sunmak için tasarlanmış olan bir işaretleme dilidir. Ancak HTML belgesinde yapılamayan bazı işlemler; (sıralama, sorgulama, bulma gibi veriyi işlemeye yönelik) XML belgesinde yapılabiliyor.
XML (Extensible Markup Language: Genişletilebilir İşaretleme Dili.)
HTML (Hyper Text Markup Language: Hiper Metin İşaretleme Dili.)
SGML (Standard Generalized Markup Language: Standart Genelleştirilmiş Anlamlandırma Dili)

XML’in Geliştirilme Nedeni:

HTML tipi web sayfalarındaki bileşenleri işlemek için daha önceden tanımlanmış standart takılar sağlar. Resimler, tablolar, listeler buna örnektir. Bu takılar HTML’in gelişmesiyle birlikte artsa da HTML hala bir çok belge türünü tanımlamak için yeterli değildir.
HTML ile tam olarak oluşturulamayan belgelere örnek olarak; Standart takılardan oluşmayan bir belge; İçinde sıralama, sorgulama, bulma işlemi yapılabilecek bir belge;
XML Belgelerini Görüntülemek:



Tarayıcıya XML belgelerini işleyip, görüntületmeyi sağlayan üç yöntem vardır.

• Biçem Sayfasına bağlantı: Biçem sayfası XML öğelerini biçimlendirmek için kullanılır. CSS veya XML belgelerini biçimlendirmek için tasarlanmış olan XSL kullanılabilir.
• Veri Bağlantısı: HTML sayası içinden XML belgesine bağlantı oluşturulur ve HTML sayfasındaki takılar ile XML belgesindeki öğeler ilişkilendirme yönetime dayanır.
• Komut Dosyası: HTML sayfasında XML belgesi için bağlantı koyulur ve XML belgesindeki öğelere ulaşıp, kullanabilmek için JavaScript veya VBScript kullanılarak komut dosyası yazılır.

CSS (Cascading Style Sheet: Stil Şablon)
XSL (Extensible Stylesheet Language: Genişletilebilir Biçem Sayfası) XML’in getirdikleri:



XML halen HTML yerine kullanılamaz. Fakat HTML ile birlikte kullanılarak Web sayfalarının işlevini arttırabilir. Örnek olarak;

• Web üzerinden sanal olarak bir belge türünün başka bir yere iletebilme.
• Bilgi üzerinde sıralama, sorgulama, bulma ve değiştirme işlemlerini yapabilmek.
• Bilgiyi istenilen şekilde ve gereklilikte yapılandırmak.

XML’in Resmi Hedefleri:



Aşağıda, W3C’nin Web sitesinde [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yayınlanan resmi XML bildirisinde açıklanan on XML tasarım hedefi yer almaktadır.

1. XML Internet’te kolayca kullanılabilir olmalıdır.
2. XML çok çeşitli uygulamaları desteklemelidir.
3. XML SGML ile uyumlu olmalıdır.
4. XML belgelerini işleyecek programları yazmak kolay olmalıdır.
5. XML’ de bulunan seçmeli özelliklerin sayısı olabildiğince az olmalı, idealde sıfır olmalıdır.
6. XML belgeleri okunabilir ve açık olmalıdır.
7. XML tasarımı hızlı hazırlanmalıdır.
8. XML tasarımı resmi ve kısa olmalıdır.
9. XML belgelerini oluşturmak kolay olmalıdır.
10. XML işaretlemesindeki kısalık önem taşımaz.

XML’in Gerçek Yaşam Kullanımları:



XML’in kullanım alanları ile ilgili bazı örnekler;

• Veritabanlarını depolamak.
• E-posta ile kartvizit göndermek.
• Finanssal bilgi alışverişinde bulunmak.
• İş tanımları ve özgeçmişleri iletmek.

• XML uygulamalarının kullanım alanları ile ilgili daha fazla bilgi edinmek için Oasis SGML/XML Web sayfasına bakabilirsiniz. [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]

XML Belgeleri Oluşturmak

Öncelikli olarak XML belgesinin genel yapısı hakkında bilgi edineceksiniz. Basit bir XML belgesi oluşturup, bazı kurallar hakkında bilgi edinecek ve Internet Explorer’ de görüntülemeyi, bunun ardından biçem sayfası (CSS) kullanarak belgedeki öğelerin nasıl biçimlendirileceğini öğreneceksiniz.




XML Belgesi Yazmak:



XML belgeleri yazmak için bir metin düzenleyici program yeterli. Veya daha kullanışlı olması açısından Microsoft XML Notepad’i kullanabilirsiniz. Örnek olarak Windows’ da bulunan Not Defteri (Notepad) programının kullanıldığını varsayarak şu adımları izliyoruz.

1. Not Defteri programını çalıştırıyoruz. (Başlat > Programlar > Donatılar > Not Defteri)
2. Aşağıdaki kodu yazıyoruz.

Kod:


<?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?><!—- Dosya Adı: ornek1.xml --><REHBER> <KISI> <AD>Hasan</AD> <SOYAD>Miroğlu</SOYAD> <TELNO>0800 00 000 00</TELNO> </KISI> <KISI> <AD>Memoli</AD> <SOYAD>Alabora</SOYAD> <TELNO>0 900 0000 00</TELNO> </KISI></REHBER>

1. Dosya menüsünden “Kaydet”i seçiyoruz ve kayıt ederken dosya adını çift tırnak içine alıyoruz. (Örnek: “deneme.xml”)
2. Dosya simgesinin üzerine çift tıklıyoruz ve Tarayıcıda açılmasını sağlıyoruz.

Burada ilk olarak <?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?> satırı XML bildirimlerini içerir. Version ile versiyonun 1.0 olduğunu, windows-1254 ile de karakter kodlamasının Türkçe olduğu belirtiliyor. Kullanılmasa da olur. Ama o zaman Türkçe karakterleri kullanamayabilirisiniz. (ö, ş, ğ, ı gibi). Bu durumda belge yorumlanırken hata oluşur ve görüntülenemez. Hatalar ve denetimler konusunda ileriki bölümlerde daha ayrıntılı bilgi verilecektir.
İkinci satırda ( <!-- Dosya Adı: deneme.xml --> ) yorum eklenmiştir. Bunlar XML işlemcisi tarafından göz ardı edilir. Burada dosya adı belirtilmiştir. XML belgesinde bazı kurallara uyarak istenen yere yorum veya açıklayıcı bilgi eklenebilir. Web tarayıcısında görüntülenmezler.
Bu satırlardan sonra Bilgilerin etiketlendiği satırlar var. Yani XML öğeleri. XML işlemcisi bu etiketler yardımıyla verileri işler.
XML Belgesi Oluşturmanın Temel Kuralları:



Standartlara uyan XML belgeleri oluşturmak için bazı kuralları bilmek gereklidir. Standartlara uyan XML belgesi, bir Web tarayıcı veya program tarafından doğru işlenip görüntülemek için gerekli koşulları sağlayan belgedir.

1. XML belgesinde mutlaka bir üst düzey öğe bulunmalıdır. (Belge öğesi yada kök öğe). Diğer öğeler bunun içinde yer almalıdır.
2. Öğeler doğru olarak yuvalanmalıdır. Yani bir öğe başka bir öğenin içinde başlamışsa aynı üst öğenin içinde sonlandırılmalıdır.
3. Her öğe bir başlangıç ve bitiş öğesi içermelidir.
4. Bir başlangıç etiketindeki öğe türü adı, bitiş etiketindeki adla aynı olmalıdır.
5. Öğe türü adları büyük ve küçük harf duyarlıdır.

XML Belgesini CSS Kullanarak Görüntülemek:



CSS yani Basamaklı biçem sayfası kullanarak öğeler içindeki verileri ve görüntüleme şeklini değiştirebilirsiniz. Bu işlemi gerçekleştirmek için aşağıdaki adımları takip edebilirsiniz.

1. Not Defteri programını açıyoruz ve aşağıdaki kodları yazıyoruz.

Kod:


/* Dosya Adı: Deneme.css */KISI {display:block;} AD {margin-top:12pt; font-size:14pt; font-style:italic;}SOYAD {font-size:12pt;}TELNO {font-weight:bold;}

1. Dosyayı “Deneme.css” adı altında önceden oluşturduğumuz “Deneme.xml” dosyası ile aynı ortama kayıt ediyoruz.
2. “Deneme.xml” dosyamızı tekrar metin düzenleme programında açıp kök öğenin hemen üstüne yani <!—- Dosya Adı: deneme.xml --> satırının hemen altına aşağıdaki kodu ekliyoruz. <?xml-stylesheet type=”text/css” href=”Deneme.css”?>
3. Dosya simgesinin üzerine çift tıklıyoruz (“Deneme.xml”) ve Tarayıcıda açılmasını sağlıyoruz.

XML Belgelerini Tarayıcıda Görüntüleme



XML belgelerini önceki bölümde gösterildiği gibi .xml formatında oluşturup tarayıcıda açıp kullanabiliriz. Ama bu bize pek işlevsellik sağlamaz. XML belgelerini işlemek farklı alternatifler vardır. Bunlar;

1. “Basamaklı Biçem Sayfası” (CSS) kullanarak görüntülemek.
2. “Veri Bağlama Kullanarak” görüntülemek.
3. “Belge Nesne Modeli” komut dosyaları (DOM) kullanarak görüntülemek.
4. XSL Biçem sayfaları kullanarak görüntülemek.

“Basamaklı Biçem Sayfası” (CSS) kullanarak görüntülemek:

CSS kullanarak XML belgesindeki öğelerin görünümlerini değiştirmekle ilgili daha önceki konuda bir örnek verilmişti. Öğelerin her birine farklı özellikler atayarak daha farklı ve istenilen şekilde görünümler elde edilir.
“Veri Bağlama Kullanarak” görüntülemek:

Veri bağlama HTML sayfası içinden XML belgesini görüntülemeyi sağlayan kolay bir tekniktir. HTML sayfaları içinden XML belgelerini görüntülemek güzel avantajlar sağlar. Özellikle veriyi işlemek için kullanışlıdır.
XML belgesini HTML sayfasına bağladıktan sonra TABLE veya SPAN gibi standart HTML takıları ile veriyi yani XML öğelerinin içeriğini görüntüleyebilirsiniz.


Veri Bağlama yöntemi ile ilgili bir örnek ve işlem adımları aşağıdaki gibidir.

1. Metin editörü programımızı açıyoruz ve XML belgemizi oluşturuyoruz. Bu işlem için daha önce oluşturduğumuz “Deneme.xml” XML belgesini kullanabiliriz.

Kod:
<?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?><!—- Dosya Adı: ornek2.xml --><REHBER> <KISI> <AD>Hasan</AD> <SOYAD>Miroğlu</SOYAD> <TELNO>0800 00 000 00</TELNO> </KISI> <KISI> <AD>Memoli</AD> <SOYAD>Alabora</SOYAD> <TELNO>0 900 0000 00</TELNO> </KISI></REHBER>
2. Verileri görüntülemek için kullanacağımız HTML sayfasını (“Deneme.htm”) yine metin düzenleme veya başka bir programla oluşturuyoruz.

Kod:
<!-- Dosya Adı: Deneme.htm --><HTML><HEAD><TITLE>XML Belgesini HTML sayfasında görüntülemek.</TITLE></HEAD><BODY> <XML id= "xmlBelgesi"src="deneme.xml"></XML> <TABLE Datasrc="#xmlBelgesi" BORDER=1 CELLSPACING=1 CELLPADDING=1 width=75%> <THEAD> <TH><b>Ad</b></TH> <TH><b>Soyad</b></TH> <TH><b>TelefonNo</b></TH> </THEAD> <TR> <TD><SpanDatafld="AD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="SOYAD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="TELNO"></Span></TD> </TR> </TABLE></BODY></HTML>
3. Bunun ardından oluşturduğumuz HTML sayfasını tarayıcımızda açtığımızda eğer bir hata yoksa HTML sayfasında oluşturulan formatta görüntüyü elde ederiz.



Sayfalama Kullanmak:



Sayfalama kullanarak istenilen sayıda verinin “aynı anda” görüntülenmesini sağlarız. Aşağıdaki örnek bu yönteme bir örnektir.

1. XML belgesi olarak yine daha önce oluşturduğumuz “deneme.xml” belgesini kullanacağız.
2. Daha önce oluşturduğumuz “deneme.htm” sayfasını metin düzenleme programımızda açıp aşağıdaki şekilde değiştirip kaydediyoruz.

Kod:
<!-- Dosya Adı: Deneme.htm --><HTML><HEAD><TITLE>XML Belgesini HTML sayfasında Sayfalama Kullanarak Görüntülemek.</TITLE></HEAD><BODY> <XML id="xmlBelgesi" src="deneme.xml"> <TABLE Datasrc="#xmlBelgesi" id="xmlBelgeTablosu" DataPageSize=1 BORDER=1 CELLSPACING=1 CELLPADDING=1 width=75%> <THEAD> <TH><b>Ad</b></TH> <TH><b>Soyad</b></TH> <TH><b>TelefonNo</b></TH> </THEAD> <TR> <TD><SpanDatafld="AD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="SOYAD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="TELNO"></Span></TD> </TR> </TABLE> <Input Type="Button" Value="İlk Sayfa" onclick="xmlBelgeTablosu.firstPage()"> <Input Type="Button" Value="Önceki Sayfa" onclick="xmlBelgeTablosu.previousPage()"> <Input Type="Button" Value="Sonraki Sayfa" onclick="xmlBelgeTablosu.nextPage()"> <Input Type="Button" Value="Son Sayfa" onclick="xmlBelgeTablosu.lastPage()"></BODY></HTML>

3. Değiştirdiğimiz HTML sayfasını yine tarayıcıda açarsak yaptığımız değişikliklerle beraber görüntüleriz.



Burada eklediğimiz bazı farklı özellikler var. Aynı anda görüntülenecek kayıt sayısı için Tablonun özelliklerine DataPageSize=1 özelliğini ekliyoruz. Bunun ardından sayfalar arasında dolaşabilmek için “Button” nesnesi ve onclick yord..... ilgili komutu yazıyoruz. “Belge Nesne Modeli” komut dosyaları (DOM) kullanarak görüntülemek:



Öncelikle XML belgesinin HTML sayfasına bağlanması gerekir. Sonra DOM kullanarak XML belgesinin içeriğinin görüntülenmesi ile ilgili script yazılır. Aşağıdaki örnekteki adımları izleyerek bu konuda bilgi sahibi olabilirsiniz.

1. Metin editörü programımızı açıyoruz ve XML belgemizi oluşturuyoruz. Bu işlem için daha önce oluşturduğumuz “Ornek.xml” XML belgesini kullanabiliriz.

Kod:
<?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?><!—- Dosya Adı: ornek2.xml --><REHBER> <KISI> <AD>Hasan</AD> <SOYAD>Miroğlu</SOYAD> <TELNO>0800 00 000 00</TELNO> </KISI> <KISI> <AD>Memoli</AD> <SOYAD>Alabora</SOYAD> <TELNO>0 900 0000 00</TELNO> </KISI></REHBER>
2. Yine editör programımızda XML belgesini bağladığımız ve DOM kullandığımız HTML belgesini oluşturuyoruz.

Kod:
<!-- Dosya Adı: Deneme.htm --><HTML><HEAD><TITLE>XML Belgesini HTML sayfasında görüntülemek.</TITLE></HEAD><BODY> <XML id= "xmlBelgesi"src="deneme.xml"></XML> <TABLE Datasrc="#xmlBelgesi" BORDER=1 CELLSPACING=1 CELLPADDING=1 width=75%> <THEAD> <TH><b>Ad</b></TH> <TH><b>Soyad</b></TH> <TH><b>TelefonNo</b></TH> </THEAD> <TR> <TD><SpanDatafld="AD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="SOYAD"></Span></TD> <TD><SpanDatafld="TELNO"></Span></TD> </TR> </TABLE></BODY></HTML>
3. HTML sayfanızı OrnekXMLDOM.htm adıyla kaydedip tarayıcınızda açtığınızda aşağıdaki gibi sonuç elde etmiş olursusunuz.


Eklentiler

Bu bölümde XML belgenize ekleyebileceğiniz, kullanmanızın yarar sağlayacağı bazı konular üzerinde duracağız. Öğelere "Öznitelik" eklemek, XML belgesine "Yorum" eklemek, "İşlem yönergeleri" ve CADATA konuları anlatılacaktır.
Öznitelikler

Bir öğenin başlangıç etiketinde istenilen sayıda öznitelik tanımlanabilir. Öznitelik; bir öğeye, onunla ilişkili bir özellik ve değer belirtmek için kullanılır. Örnek kullanımı aşağıdaki gibidir;
<AD akraba="evet"> Mehmet İlker</AD>Burada "<AD>" öğesine "akraba" adında bir öznitelik ve değer olarak "evet" verilmiştir.
Veya başka bir örnek olarak da bir resime ilişkin öğe ile ilgili resmin kaynak yolunun o öğenin özniteliğinde tutulması; <RESIM kaynak="C:\resim\res.gif"> Benim resmim </RESIM>Resim öğesi ve içerik olarak da "Benim resmim" verisi kullanılmıştır. "kaynak" özniteliği kullanılarak da resmin bulunduğu konum belirtilmiştir. Yorumlar

XML belgesinde kullanılan yorumların amacı tıpkı diğer programlama dillerindeki amaca benzer. Yani belgeye açıklayıcı bilgiler koyarak hem kendimiz hemde belgeyi okuyan başkaları için kolaylık sağlamış oluruz. Kullanım şekli şöyledir;
<!-- buraya yorumları yazabilirsiniz --> Bu yorumlar XML işlemcisi tarafından dikkate alınmaz. Yani belgedi verileri hiç bir şekilde etkilemezler.

Kod:
<?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?><!—- Dosya Adı: ornek2.xml --><!-- yorum yorum yorum --><REHBER> <KISI> <AD>Hasan</AD> <SOYAD>Miroğlu</SOYAD> <TELNO>0800 00 000 00</TELNO> </KISI> <!-- yorum yorum yorum --> <KISI> <AD>Memoli</AD> <SOYAD>Alabora</SOYAD> <TELNO>0 900 0000 00</TELNO> </KISI></REHBER>
Bazı kurallara uyarak belgenin istenen yerine yorum, yani açıklayıcı bilgi ekleyebilirsiniz. Öğenin içine yorum ekleyemezsiniz.

<AD <!-- yorum -->> Mehmet İlker </AD>Üstteki yorum kullanımı şekliyle yanlıştır. İşlem Yönergeleri

İşlem yönergesinin amacı, XML işlemcisinin uygulamaya aktardığı bilgiyi sağlamaktır. İşlem yönergesi aşağıdaki gibi genel yazım şekline sahiptir.
<? hedef yönerge ?>Burada hedef, yöndergenin yönlendirildiği uygulamadır. Herhangi bir ad kullanılabilir. Bir CSS sayfasını XML belgesine ekleyip istenilen şekilde görüntülenmesini sağlayan işlem yönergesini aşağıdaki şekilde yazarız. <?xml-stylesheet type="text/css" href="xxxx.css" ?>"İşlem yönergeleri" ekleme kuralları "yorum" ekleme ile aynıdır. Belgede giriş bölümüne yada belge öğesinden sonra ekleyebilirsiniz. CDATA

CDATA öğe içerisine yerleştirilir. Amacı karakter verileri hiçbir sınırlama koymadan öğe içerisine yazabilmektir. Örneğin öğe başlangıcı olan < işareti bir öğede sık kullanılacaksa o öğenin başlangıcına <![CDATA[ ve bitiminde de ]]> kullanılması zorunlu olmasada, kolaylık açısından iyi olur.
Burada anlaşılacağı üzere öğenin ver içeriğine < karakteri eklemek yeni bir öğe başlangıcı anl..... gelmektedir. Bu da hataya sebep olur. Bir örnek XML belgesinde CDATA kullanımı inceleyelim.




Kod:
<?xml version="1.0" encoding="windows-1254"?><!—- Dosya Adı: ornek2.xml --><REHBER> <KISI> <AD>Hasan</AD> <SOYAD>Miroğlu</SOYAD> <TELNO>0800 00 000 00</TELNO> <ACIKLAMA><![CDATA[ buraya istediğimi yazıyorum. < & vs.. ]]> </ACIKLAMA> </KISI> <KISI> <AD>Memoli</AD> <SOYAD>Alabora</SOYAD> <TELNO>0 900 0000 00</TELNO> </KISI></REHBER>
Bu şekilde öğe içerisine HTML tagları dahil istenilen karakter bilgi yazılabilir.