1876 Anayasası-Hukuk

#1 1 December 2008, 18:37

I.1876 ANAYASASI

A -GENEL ÖZELLİKLERİ: Türk tarihinin ilk anayasası diyebileceğimiz bu anayasa ‘KANUN-U ESASISİ’adıylada bilinir.Eski takvime göre 7 Zilhicce 1293;miladi takvime göreyse 23 Aralık 1876 yılında kabul edilmiştir.Osmanlı İmparatorluğu’nda mutlak monarşiden anayasalı monarşiye geçişi belirleyen ve meşrutiyet rejiminin temelini atan bir anayasadır.O dönemde padişah II.Abdülhamid han sadrazamlığa getirdiği Mithat Paşa’nın hazırladığı ‘Kanun-ı Cedid’ adlı anayasa taslağı yerine,Fransız Anayasasını çevirtip nazırlarına inceleterek ikinci bir taslak hazırlattı.Anayasayı hazırlamakla görevli 28 kişilik Cemiyet-i Mahsusa’nın düzenlediği son taslak Heyet-i Vükela’da(Bakanlar Kurulu)kesin biçimini aldıktan sonra padişahın bir hatt-ı hümayunuyla kabul ve ilan edildi.

Yasama ve yürütme organ ve yetkilerini birbirinden açıkça ayırmayan Kanun-ı Esasi sistemi yürütmenin, özellikle de padişahın üstünlüğü ilkesine dayanıyordu.meclisin senato kanadı durumunda ki Ayan Heyeti üyelerini padişah atadı.Seçimle gelen Heyet-i Mebusan üyeleri anayasaya değil,padişaha sadakat yemini ederek göreve başlardı. 1876-77 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Padişah meclisi tatil etti ve birdaha toplantıya çağırmadı.1908’e kadar Kanun-ı Esasi yürürlükte kaldı fakat uygulamadan düştü.Tarihe 31 Mart olayı olarak geçen ayaklanmanın bastırılmasından sonra bu anayasa üzerinde büyük değişikliklere gidildi.Bu değişiklikler ve eklenen üç yeni madde sonucu gerçekten meşruti ve parlamenter bir sistem oluşturuldu.Padişah anayasaya bağlılık yükümlülüğü altına girdi;hükümet ona değil,meclise karşı sorumlu kılındı.Hükümet ve Heyet-i Mebusan bağımsız bir kişilik kazandı.Yasama -yürütme ilişkileri dengeli duruma getirildi.Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi,padişahın mutlak veto yetkisi kaldırıldı.1921 Anayasası’na rağmen bu anayasa aykırı olmayan maddeleriyle yürürlükte kaldı.Kesin olarak 1924 Anayasası’yla resmen tarih oldu.
B-1876 ANAYASASI MADDELERİ ÖZELLİKLERİ
1876 Anayasası ilk kabul edildiğinde 11 ayrı bölümden oluşuyordu.Devletin
Ayan Heyetinin,Mebusan Heyetinin,Hükümetin,Memurların,Mahkemelerin,Maliye nin,
Eyaletlerin özelliklerine göre bölümlere ayrılmıştı.Her bölümde bu kurum ve kuruluş-
Ların özellileri,görevleri,sorumlulukları ve sınırlılıkları belirtilmişti.Toplam 119 madde-den oluşturulmuştur.

C-1876 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

Kanun-u Esasi üzerinde 1909 yılından 1918 yılına dek geçen sürede tam 7 kez değişikliğe gidilmiş ve 28 maddesi değiştirilmiştir.Anayasa üzerinde ilk değişiklik 1909 yılında tarihe 31 Mart Olayı olarak geçen hadiseden sonra olmuştur.Yapılan bu ilk değişiklikte tam 24 madde değiştirilmiştir.İkinci değişiklik 1914 yılnda daha önce değiştirilmiş olan üç maddenin yeniden değiştirilmesiyle olmuştur.(7;35;43.maddeler)
Kanun-u Esasi üzerinde yapılan tüm değişikliklerin tarihi ve değişen maddeler aşağıda belirtilmiştir.

• 1909 tarihli değişiklik:3,6,7,10,12,27,28,29,30,35,36,38,43,44, 53,54,76,77,80,
113,118,119,120,121,sayılı maddeler.

• 1914 tarihli ilk değişiklik:7,35,43 sayılı maddeler

• 1914 tarihli ikinci değişiklik:7,43,102 sayılı maddeler.

• 1916 tarihli ilk değişiklik:76. madde

• 1916 tarihli ikinci değişiklik:7,35. maddeler

• 1916 tarihli üçüncü değişiklik:72. madde

• 1918 tarihli değişiklik:69. madde

II. 1921 ANAYASASI

A-GENEL ÖZELLİKLERİ:

Eski tarihle 7Şubat 1337;Miladi yıla gore 23 ocak 1921 yılında kabul olunan bu anayasaya Teşkilat-I Esasiye adı da verilir.Kurtuluş Savaşı’nın olağanüstü koşulları altında ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan bu anayasa;ulu-sal egemenliğe dayalı temsili hükümet sistemini kabul eden ilk Türk anayasasıdır.Kı-sa bir metinden oluşan bu anayasasının getirdiği sistemin özü;kuvvetler birliğine bağlı meclis hükümeti rejimidir.Yasama,yürütme,yargı yetkileri T.B.M.M.’nin elinde topla-yan bu rejime gore; T.B.M.M. yürütme yetkilerini kendi içinden seçtiği bir hükümet aracılığla kullanıyordu.Hükümet üyelerinin başlıca görevi T.B.M.M.’nin aldığı kararları uygulamaktı.Devlet başkanlığı makamına yer vermeyen anayasa uyarınca hükümetin başında T.B.M.M. Başkanı bulunuyordu.Temel hak ve hürriyetleri düzenleyici hüküm-leri içermeyen anayasa da devlet düzeniyle ilgili kurallarda da bazı aksaklıklar vardı.
Bu boşluğu doldurmada 1876 Anayasası’nın bazı maddeleri değerlendiriliyordu ve sanki yürürlükteymiş gibi işlev gördü.
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında önemli bir rol oynayan 1921 Anayasası saltanatın kaldırılmasından sonar 29 Ekim 1923’te Köklü bir değişikliğe uğradı.Bu de-ğişiklikle cumhuriyet ilan edilerek,Cumhurbaşkanlığı makamı oluşturuldu.Ayrıca hükü-metin atanmasına ilişkin yeni düzenlemeyle parlamenter sisteme doğru önemli bir adım atıldı.Bu yüzden ortaya çıkan rejim değişikliği ve yeni devletin örgütlenmesinin getirdiği sorunlar,daha kapsamlı yeni bir anayasanın hazırlanmasını zorunlu kıldı.

B-1921 ANAYASASI’NIN MADDELERİ VE DEĞİŞİKLİKLER

Çok kısa bir metin olan 1921 Anayasası sadece 23 maddeden oluşuyordu. Çok ağır şartlar altında olan devletin sadece bazı temel organlarının sorumluluklarına ağırlık verilen bu anayasa görevini en üst başarıyla yapmıştır.1921Anayasası sadece bir kez değişikliğe uğramıştır.Buna göre anayasanın bazı maddeleri açıklanarak değiştirilmiş;birkaç madde eklenmiş ayrıca CUMHURİYET devlet şekli olarak kabul edilmiştir.Altı madde üzerinde ki önemli değişiklikler şunlardır.

• 1.Madde:’Türkiye Devletinin şekli hükümeti,Cumhuriyettir.’ ibaresi eklenmiştir.

• 2.Madde:Tamamen değişmiştir.’Dini İslam,resmi lisanı Türkçe’dir.’ibaresi konmuştur.

• 4.Madde:Hükümetin meclisi temsilen idare ettiğini belirtir.

• 10.Madde:Cumhurbaşkanlığı makamının oluştuğunu açıklar.

• 11.Madde:Cumhurbaşkanının görev ve sorumlulukları hakkında açıklama getirir.

III. 1924 ANAYASASI

A-GENEL ÖZELLİKLERİ

1921 Anayasası’nda yapılan köklü değişiklikler yeni bir anayasanın hazır-lanmasını gerekli kıldı.Bu amaçla T.B.M.M. bünyesinde bir komisyon oluşturuldu.Ko-misyonun Fransa Üçüncü Cumhuriyet Anayassası’nı örnek kabul ederek oluşturdu-ğu taslak T.B.M.M.’de görüşüldü ve Cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanıyan bazı maddelerde değişiklik yapılarak 20 Nisan 1924’te kabul edildi.Yeni anayasayla ulusal egemenlik ilkesi korunarak;kuvvetler birliği ilkesi rejimi temelde sürdürülmekle birlikte ,bir ölçüde ayrı bir kimlik kazandırılan yürütme organına önceki anayasaya göre daha geniş bir serbestlik tanındı.Bu çerçevede Cumhurbaşkanınca T.B.M.M. üyeleri arasından atanan Başbakanın oluşturduğu Bakanlar Kurulunun yine Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmasından sonra T.B.M.M.’nin güvenoyuna sunulması ilkesi benimsendi.Öte yandan tek tek bakanların T.B.M.M.’ye karşı sorumluluğu yerine; toplu sorumluluk esası getirildi.Yargı hakkının ulus adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağı hükme bağlandı.

1928’ten başlayarak beş kez değişikliğe uğrayan anayasa çok partili rejim altında da varlığını sürdürdü.Ama parlamenter sistemin gerektirdiği denge ve güven-celerden yoksun olması özellikle 1950’lerde belirgin biçimde ortaya çıktı.27 Mayıs 1960 İhtilali ile bazı hükümleri yürürlükten kaldırılan anayasa 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesiyle ortadan kalktı.

B-1924 ANAYASASI’NIN MADDELERİ VE DEĞİŞİKLİKLERİ:

1924 Anayasası Ahkam-ı Esasiye,Vazife-i Teşriye,Vazife-i İcraiye,Kuvvei Kazaiye, Türklerin Hukuku Ammesi, Mevaddı Müteferrika,adı verilen altı fasıldan ve toplam 105 maddeden oluşmuştu.
1924 Anayasası’nda çok ilginç değişiklikler yapılmıştır.1928’te ‘Laiklik’ ilkesinin benimsenmiş,ve 1937’de ‘Cumhuriyetçilik,Milliyetçilik,Halkçılık,Devl etçil ik, Laiklik ve Devrimcilik’ ilkelerinin Devletin temel nitelikleri olarak anayasaya eklendiğini görüyoruz.Ayrıca 1924 yılında kabul edilen anayasa 1945 yılında tamamen bir değişikliğe uğramıştır ve dili Türkçeleştirilmiştir.Fakat 1952’de çıkarılan bir yasayla bu kanun kaldırılmış ve anayasa orjinal halini almıştır.
1924 Anayasası’nda ilki 1928 yılında olmak üzere beş kez değişikliğe gidil- miştir.(1928,1931,1934,5.2.1937,29.11.1937)Yapılan değişiklikler 15 madde üzerinde olmuştur.Yapılan değişikliklerin tarihleri ve değişen maddeler şunlardır:

• 10.4.1928 tarihli değişiklik :16,26,38.maddeler.
• 10.12.1934 tarihli değişiklik :95. madde
• 5.12.1934 tarihli değişiklik :10,11. maddeler
• 5.2.1937 tarihli değişiklik :2,74,75. maddeler
• 29.11.1937 tarihli değişiklik :44,47,48,49,50,61.maddeler

IV. 1961 ANAYASASI
A-GENEL ÖZELLİKLERİ:
27.5.1961 tarihinde Kurucu Meclisçe kabul edilmiştir.31.5.1961’de Resmi Gazete’de yayınlanıp,9.6.1961 tarihinde halk oyuna sunulmuş ve kabul edilerek yürürlüğe giren anayasa 27 Mayıs 1960 İhtilalinden sonra anayasal düzene geçişin ilk adımıdır.1961 Anayasası’na göre yasama yetkisini kullanan T.B.M.M.;Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’ndan oluşuyordu.Millet Meclisi 450;Cumhuriyet Senatosu ise 150 üyeden oluşturuldu.Daha önce olduğu gibi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’ndan oluşmak üzere iki başlı bir yürütme organını benimseyen anayasa da Cumhurbaşkanlığı biraz daha sembolik bir makam olarak düzenlendi.Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldan yedi yıla çıkarılıyor fakat iki kez üst üste seçilme şansı ortadan kaldırılıyordu.1961 Anayasası’nda bulunan farklı bir özellikte hükümete T.B.M.M. dışından da bakan alma olanağı vermesiydi.Ayrıca ilk kez olarak özerk kuruluşlar T.R.T.ve üniversitelerin yapısıda düzenleniyordu.Temel hak ve hürriyetleri Batı normlarına uygun bir şekilde düzenleyen anayasanın bu alana ilişkin bölümleri bireylerin devlet karşısında ki konumunu güçlendiren ayrıntılı hükümler vardı.Kişi dokunulmazlığı,özel yaşamın korunması,düşünce ve inanç özgürlüğü gibi kavramların sınırları oldukça geniş tutulmuştu.12 Mart 1971 yılında ki askeri müdahaleyle anayasada yapılan değişiklikller oldukça önemlidir.Buna göre T.R.T.’nin özerkliği kaldırıldı;üniversitelere müdahale kolaylaştı;yargı bağımsızlığını zedeleyen düzenlemeler getirildi.Devlet Güvenlik Mahkemeleri’nin kurulmasını öngören,askeri mahkemelerin yapısını değiştiren,Yargıtay’ın yeniden düzenlenmesini sağlayan değişiklikler yapıldı.

#2 1 December 2008, 18:37

B-1961 ANAYASASI’NIN MADDELERİ VE ÖZELLİKLERİ:

1961 Anayasası altı kısma ayrılmıştır. Bunlar sırasıyla şunlardır:

1. GENEL ESASLAR(1.-9. maddeler): Devletin temel niteliklerinin açıklandığı bölümdür.

2. Kısım(10.-62.maddeler):Temel Hak ve Ödevler,Kişinin Hak ve Ödevleri, Sosyal ve İktisadi Ödevler,Siyasi Hak ve Ödevleri ol- mak üzere dört bölümden oluşuyordu.

3. Kısım(63.-152. maddeler):Yasama,yürütme ve yargı bölümlerinden oluşuyordu.

4. Kısım(153.-154. maddeler):Çeşitli Hükümler(Devrim yasalarını güvence altına alıyor ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın görev ve sorumlulukları belirtiliyor.

5. Kısım(22 adet):Geçici Hükümler

6. Kısım(155.-157. maddeler)Anayasanın değiştirilmesine ilişkin maddeleri içeriyor.

C-1961 ANAYASASI’NDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER:

1961 Anayasası yukarıda da belirtildiği gibi 157 maddeden ve geçici 22 mad-deden oluşturulmuştur.1961 Anayasası’nda yedi kez değişikliğe gidilmiştir.Bu değişikliklerde toplam 63 madde değişikliğe uğramıştır.yapılan değişikliklerin tarihleri ve çıkarılan kanunların sayıları aşağıda belirtilmiştir.

• 12.11.1969 taihli değişiklik 1188 sayılı kanun
• 22.4.1970 tarihli değişiklik 1254 sayılı kanun
• 22.4.1970 tarihli değişiklik 1255 sayılı kanun
• 2.7.1970 tarihli değişiklik 1421 sayılı kanun
• 22.9.1971 tarihli değişiklik 1488 sayılı kanun
• 20.3.1973 tarihli değişiklik 1699 sayılı kanun
• 24.4.1974 tarihli değişiklik 1801 sayılı kanun

V. 1982 ANAYASASI:

A-GENEL ÖZELLİKLERİ:

1982 Anayasasını incelemeden kabul bu anayasanın oluşmasına zemin hazır-layan olaylara bir göz atmak gerekir.Özellikle 70’li yılların sonunda ülkede çığrından çıkan bir çatışma ortamı vardı.İnsanlar çeşitli gruplara bölünmüş birbirleriyle çatışyorlardı ve hatta birbirlerini öldürüyorlardı.Ülkede faili meçhul cinayetler çoğalmış orduda ve hatta okullarda gruplaşmalar çoğalmıştı.Bu dönemde birde siyasi çekişme- ler artınca ortam iyice gerginleşti.Bu dönemin en çarpıcı siyasi gelişmesi ise görev süresi dolan Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün yerine T.B.M.M.’nin yeni Cumhurbaş-kanı seçememesidir.Bu yüzden ortam biraz daha gerildi.Bunun üzerine bütün kuvvet komutanlarınında(Kara,Hava,Deniz) desteğini alarak Genelkurmay Başkanı Kenan Evren 12 Eylül 1980’deyönetime el koydu.Kenan Evren Milli Güvenlik Kurulu ve devletin başına geçti.Bu ortamın oluşmasına neden olan siyasi partiler kapatıldı ve üyeleri siyasi yasaklı hale getirildi.Daha kabul anayasal düzene geçiş amacıyla ilk olarak Haziran 1981’de Kurucu Meclis Teşkili Hakkında Kanun çıkarıldı.Danışma Meclisi ve M.G.K.’dan oluşan bu meclis Orhan Aldıkaçtı başkanlığında bir anayasa komisyonu oluşturdu.23 Eylül 1982’de Danışma Meclisi bu anayasayı onaylıyor ve 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunuluyor.Halk tarafından büyük bir oranla kabul edilen bu anayasa 9 Kasım 1982’de Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi.

Anayasayı yedi kısımda incelemek mümkündür:

• Birinci Kısım(1.-11. madde) –Genel Esaslar: Devletin temel nitelikleri ele alınıyor.
• İkinci Kısım(12.-74. madde)-Temel Hak ve Ödevler : Dört bölüme ayrılıyor:Genel Hükümler,Kişinin Hak ve Ödevleri,Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler,Siyasi Hak ve Ödevler.
• Üçüncü Kısım(75.-160. madde)Cumhuriyetin Temel Organları:Üç bölümden oluşuyor:Yasama,Yürütme ve Yargı konularına bölünmüş.
• Dördüncü Kısım(161.-173. madde)Mali ve Ekonomik Hükümler:İki bölüme ayrılmıştır.İlki Mali Hükümler diğeriyse Ekonomik Hükümler.
• Beşinci Kısım(174.madde)Çeşitli Hükümler:İnkılap Kanunları ve Korunmalarına İlişkin Hükümler.
• Altıncı Kısım(16 Adet madde)Geçici maddeler
• Yedinci Kısım(175.-177. madde)Anayasa Değişikliğine ilişkin Hükümler.

B-ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLME AŞAMALARI:

Anayasanın değiştirilebilmesi ile ilgili sınırlar yine anayasanın 175. maddesinde belirtilmiştir.Buna göre anayasanın ilk dört maddesi dışında ki maddeleri gerekli koşullar yerine getirildiğinde değiştirilebilir.Bu koşullar kısaca şöyledir:
Buna göre anayasanın değiştirilebilmesi için T.B.M.M. üye tam sayısının en az
üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir.Bu teklifler mecliste kurulacak komisyonda görüşülüp oylandıktan sonra görüşülmek üzere genel kurula gönderilir.Bu teklif Genel kurulda iki kez görüşüldükten sonra oylamaya sunulur.Oylamada meclis üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu sağlanırsa bu madde değişebilir.Oylamalar gizli oylama şeklinde yapılır.Daha sonra Cumhurbaşkanı’nın onayına sunulan teklif paketini ister-se Cumhurbaşkanı yeniden görüşülmek üzere meclise gönderebilir.Meclis geri gelen kanunu,üye tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla kabul ederse Cumhurbaşkanı bu kanunu ya onaylar ve Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girer yada diğer yet- sini kullanır ve onaylamadığı madde yada maddeleri halkoyuna sunabilir.

Mecliste üye tam sayısının beşte üçü ile üçte ikisinden az oyla kabul edilen ka-nun Cumhurbaşkanınca meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazete de yayınlanır.Halkoyuna sunulan teklifin kabul edilmesi için kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması yeterlidir.

C-1982 ANAYASASI’NDA 2001 YILINA DEK YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER:

1982 Anayasası’nda 2000 yılına kadar beş kez değişikliğe gidilmiştir. 2000 yılında dönemin hükümet partilerinin(DSP,MHP VE ANAP)liderleri tarafından anayasanın 6. değişikliği için tasarı sunulmuştur.69. ve 86. maddelerin değişikliği kabul edilmiş ama 101. madde yani Cumhurbaşkanı’nın görev süresine ilişkin madde reddedilmiştir.Bunun üzerine hükümet değişiklik tasarısını tamamen geri çekmiştir.

Anayasa’da 2001 yılına dek yapılan değişikliklerin tarihi,değişen maddeler ve değişen hükümler kısaca şöyledir.
1-3361 sayılı kanun ve 17.5.1987 tarihli değişikliklikle değişen maddeler:
67.Madde:Seçme ve halkoylamasına katılma yaşı 21’ini dolduran her Türk vatandaşı tabiri yerine 20’ye giren olarak değişmiştir.
75. Madde:Milletvekili sayısı 400’den 450’ye çıkarılmıştır.
175.Madde:Milletvekili sayısı değiştiğinden anayasa değişikliği kabul sayısı milletve-kili üye tam sayısının 2/3’ ü yerine 3/5 ‘i gereklidir şekline çevrilmiştir.
Geçici 4. Madde:Kaldırılmıştır.Halkoyu sonucu siyasi yasaklı liderlerin siyaset yasa-ğı kalkmıştır.

2-3913 sayılı kanun ve 8.7.1993 tarihli değişiklikle değişen maddeler:

133.Madde:Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek kanunla düzenlene-cek şartlar çerçevesinde serbesttir.Kısacası özel T.V.’lere izin veren değişikliktir.

3-4121 sayılı kanun ve 23.7.1995 tarihli değişiklikle değişen maddeler:

33.Madde: Dernekler Yasası: Derneklere siyasal haklar tanıyan,ortak hareket etme hakkı veren değişikliktir.
52.Madde:Sendikalar Yasası:Gelirlerinin devlet kontrolünden çıkmasını paralarının devlet bankasında olma zorunluluğunun kaldırılmasını sağlayan değşikliktir.
53.Madde:İş Sözleşmesi Hakkı İle İlgili Yasa:’Toplu iş sözleşmelerinin nasıl yapılacağı kanunla belirlenir.’cümlesi eklenmiştir.
67.Madde:Seçme hakkı yaşı 20’ye girerkenden 18’ini dolduran olmuştur.
68.Madde:Parti üyesi olma yaşı 21’den 18’e inmiştir.Ayrıca yükseköğretim elemanı ve öğrencilerin siyasi partilere üye olma yasağı kanunla belirlenen düzenlemeyle kal-dırılmıştır.
69.Madde:Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar: Kapatılan partilerin üyeleri,beş yıl süreyle parti kurucusu veye üyesi olamazlar.
75.Madde:Milletvekili sayısı 450’den 550’ye çıkarılmıştır.
84.Madde:Milletvekilliği üyeliğinin düşmesi ile ilgili değişiklikler yapılmıştır.
85.Madde:İptal İstemi:Geniş kapsamlı düzenlemeye gidilmiştir.
93.Madde:Toplanma ve Tatil:T.B.M.M.’nin tatilden dönüş tarihi Eylül’ün ilk günü şeklinden Ekim’in ilk günü şekline dönüştürüldü.
127.Madde:Mahalli İdareler Yasası:Seçimlerinin genel seçimlerlr birlikte yapılması koşuluyla vaktinden bir yıl önce veya sonra yapılmasına olanak sağlandı.
135.Madde:Kamu kurum veya kuruluşlarında çalışanların siyasi haklarında iyileştirmeler yapılan değişikliktir.
149.Madde:Anayasa Mahkemesi Çalışma ve Yargılama Usulü İle İlgili Yasa:Ekleme:‘Siyasi Partilerin temelli kapatılması yada kapatılmasna ilişkin davalarda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’ndan sonra kapatılması istenen siyasi partinin Genel Başkanı yada Merkezinin belirleyeceği bir vekilin savunmasını dinler.
171.Madde:Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi:Çıkartma yapılmıştır.Çıkarılan cümle şöyledir.’Devletin her türlü kontrol ve denetimine tabi olup;siyasetle uğraşamazlar ve siyasi partilerle işbirliği yapamazlar.’
Başlangıç Metni:İlk iki paragraf tamamen ;üçüncü paragrafınsa ilk cümlesi kaldırılmış. Kaldırılan metin şöyledir:

‘Ebedi türk vatan ve milletinin bütünlüğüne ve kutsal Türk Devletinin varlığına karşı,Cumhuriyet Devrinde benzeri görülmemiş bölücü ve yıkıcı kanlı bir savaşın gerçekleşme noktasına yaklaştığı sırada;
Türk milletinin ayrılmaz parçası olan Türk Silahlı Kuvvetleri’nin,milletin çağrısı ile gerçekleştirdiği 12 Eylül 1980 Harekatı sonucunda,Türk Milletinin meşru temsilcile-ri olan Danışma Meclisi’nce hazırlanıp,M.G.K.’nca son şekli verilerek Türk Milleti tara-fından kabul ve tasvip edilip ve doğrudan doğruya onun eliyle vaz olunan bu anayasa
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu,ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk’ ün belirlediği milliyetçilik anlayışı ve onun İnkılap ve ilkeleri doğrultusunda;’

4-4388 sayılı kanun ve 18.6.1999 tarihli değişiklikle değişen maddeler:
143.Madde: D.G.M.İle İlgili Yasa: D.G.M. üyelerinin nasıl ve kimler arasından seçileceğini düzenleyen değişiklik.

5-4446 sayılı kanun ve 13.8.1999 tarihli değişiklikle değişen maddeler:
47.Madde: Devletleştirme:Özelleştirmeye olanak sağlayan değişiklikler yapılmıştır.
155.Madde: Danıştayla İlgili Yasa: Danıştaya kamuda ki Sözleşmeleri inceleyip düşün-ce ve çekincelerini bildirme görevi verilmiştir.

VI. 2001 YILINDA ANAYASADA YAPILAN DEĞİŞİKLİK

A-GENEL DEĞERLENDİRME:

2001 yılına kadar beş kez değişen 1982 Anayasası 2001 yılında büyük bir değişikliğe uğramıştır.İktidar ve muhalefet partileri büyük bir koalisyonla anayasanın 37 maddesinin değiştirilmesi için meclise bir tasarı sunmuşlardır.Yapılan görüşmeler ve oylamalar sonucu ilk turda bütün maddelerde değişiklikler kabul edilmiş fakat ikinci tur oylama sonucu üç madde(83;76.ve 90.)geçerli oyu alamamıştır.Yine de T.B.M.M.’ den çıkan en kapsamlı değişiklik olarak tarihte ki yerini aldı.Son yasa ile anayasada toplam 55 madde yeniden düzenlenirken iki madde ise yürürlükten kalktı.

B-TEKLİF EDİLEN AMA DEĞİŞTİRİLEMEYEN MADDELER:

2001 yılında meclise değiştirilmesi teklif edilen fakat görüşmeler sonucu aynı kalan maddeler ve kısaca yapılmak istenen değişiklikler şöyledir:

83.Madde:Milletvekili Dokunulmazlığına İlişkin Yasa:Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılıp kaldırılmamasına ilişkin işlemlerin T.B.M.M.’ye ulaşma tarihinden itibaren üç ay içinde sonuçlandırılmasını ve dokunulmazlıkla ilgili oylamanın Genel Kurul’da gizli yapılmasını içeriyordu.Ayrıca tekrar seçilen milletvekilleri hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılması,yeniden ‘Dokunulmazlığın kaldırılmasına bağlıdır.’hükmü de maddeden çıkarılacaktı.
76.Madde: Anayasanın Milletvekili Seçilme Yeterliliği:76.maddede yapılması öngörülen değişiklik yeterli çoğunluk sağlanamadığından düştü.Değişiklik milletvekili seçilmeyi engelleyen durumlar arasına ideolojik ve anarşik eylemlere katılma yerine terör eylemlerine katılmasnın yeralmasını öngörüyordu.
90.Madde:Milletlerarası Antlaşmaları Uygun Bulma:A.B.’ye uyumun hukuksal altyapısının hazırlanmasına yönelik bir fıkra eklenmek istenmişti.Eklenmek istenen fıkra şöyledir:Yasalar ile uluslararsı antlaşmaların çatışması halinde uluslararası antlaşmaların esas alınması sağlanacaktı.

C-2001 YILINDA DEĞİŞTİRİLEN MADDELER:

T.B.M.M. daha önce değiştirilen 24 farklı maddeden sonra bu kez 34 madde-yi daha revize ederek,bazı fireler dışında ‘büyük bir uzlaşmaya’imza atmış oldu.Deği-şiklik paketinde ki en önemli düzenlemeleri,Türkiye’ye A.B. yolunu açacak olan 23 madde oluşturdu.Değiştirilen maddeler ve maddelerde ki değişiklikler kısaca aşağıda sunulmuştur

#3 1 December 2008, 18:38

13.Madde:Temel Haklar:Temel Haklara getirilen sınırlamaların alanı daraltıldı.
14.Madde:Anayasada ki ‘Hürriyetler;dil.ırk,din ve mezhep ayrımı yaratmak amacıyla kullanılamaz’şeklinde ki ifade de ‘amaçlar’ kelimesi ‘faaliyetlere’ çevrilmiştir.
15.Madde:12 Eylül döneminde alınan kararlar ve çıkarılan yasaların,anayasaya aykı-rılığı iddiasıyla dava açılabilecek.
19.Madde:Toplu suçlarda gözaltı süresi 15 günden 4 güne indirildi.
20.Madde:Özel Hayatın Gizliliği:Artık mahkeme kararı olmadan özel haya-tın gizliliğine dokunulamayacak.Mahkeme kararı olmadan kimsenin üzeri aranamaz.
21.Madde:Konut Dokunulmazlığı:Bundan böyle güvenlik güçleri konutlara ancak yazılı emirle girebilecek ve bu emir 48 saat içinde hakim kararına dönüştürülecek.
22.Madde:Haberleşme Hürriyeti:Yeni düzenlemeyle ‘Milli Güvenlik,Kamu Düzeni’gibi vurgulamalarla telefonların dinlenmesinin sınırı daraltılıyor.
23.Madde:Seyahat Özgürlüğü:Artık seyahat özgürlüğü ‘Ülkenin ekonomik durumu’ gerekçesiyle sınırlandırılamayacak.
26.Madde: Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti: Düşüncelerin açıklanmasında ‘kanunla yasaklanmış herhangi bir dilin kullanılamayacağı’ifadesi kaldırıldı.
28.Madde:Basın Hürriyeti:’Kanunla yasaklanmış bir dilde yayın yapılamaz’hükmü yerine ‘kanunla herhangi bir dilde yayın yasağı getirilemez’denildi.
31.Madde:Haber Alma Özgürlüğü:Madde ‘Halkın haber alma özgürlüğü ancak Milli Güvenlik,Kamu Düzeni,Genel Ahlak ve Sağlığın korunması gerkçesiyle kanunla sınır-lanabilecek’ diye değişti.
33.Madde: Dernek Kurma Hürriyeti: Dernek kurmanın önünde ki sınırlamalar kalktı.
34.Madde: ‘Gösteri yapmak belirli koşullara tabidir.’deniyordu.Değişiklikle bu hak ge-nişletildi.
36.Madde:Adil Yargılanma Hakkı:‘Herkes yargı önünde davalı ve davacı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir’ şeklinde ki madde ,herkesin ‘Adil yargılanma’hak-kına sahip olacağı şeklinde değiştirildi.
38.Madde:İdam sınırlaması:Savaş,çok yakın savaş ve terör halleri dışında idam cezası verilemeyecek.Ayrıca yine bu maddede ki değişiklikle karşılıksız çek suçlarına hapis cezası verilmesi engellendi.
40.Madde:Yargıya İlişkin Değişiklik:Madde ‘Yargıya yapılan başvurular belirli süre-de sonuçlandırılacak’diye değiştirildi.
41.Madde:Kadın-Erkek Eşitliği:Aile reisliğinde kadın erkek eşitliği anayasaya girdi.
Yeni haliyle ‘Aile toplumun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.’
46.Madde:Kamulaştırma Bedeli:Madde ‘Kamulaştırma bedeliyle kesin hükme bağlanan arttırım bedeli nakden ve peşin ödenecek’olarak değişti.
49.Madde:İşsizlere Koruma:Madde ‘Devlet sadece çalışanları değil,işsizleri de koru-makla yükümlü olacak’ olarak değişti.
51.Madde:Sendika Kurma Hakkı:Sendika kurmanın önünde ki bürokratik engeller kaldırıldı.Sendika kapatılması zorlaştırıldı.
55.Madde:Geçim Ücreti:Asgari ücrette artık, ‘çalışanların geçim şartları’da gözönün-de bulundurulacak.
67.Madde:Hükümlüler oy kullanamıyordu,artık taksirli suçlardan hüküm giyenlere oy kullanma hakkı verildi.
69.Madde:Siyasi Partiler Yasası: Değişiklikle Parti kapatılması zorlaştırıldı.Parti-nin suçun odağı haline gelmesinin tanımı daraltılıyor.Anayasa Mahkemsi’ne partiyi kapatmanın dışında da cezalar verme olanağı tanıdı.
74.Madde:Yabancıya Şikayet Hakkı:Karşılıklılık seası gözetilmek kaydıyla artık Tür-kiye’de ikamet eden yabancılar da,şikayet dilekçesi verebilecekler.
87.Madde:Afla İlgili Değişiklik:Af çıkarmak zorlaştı.Meclis af kararını 330 oyla alabilecek.
89.Madde:Kısmi Veto Hakkı:Cumhurbaşkanına,yasaları kısmen veto etme hakkı tanındı.
94.Madde:Meclis Başkanlığıyla İlgili Hüküm:Meclis Başkanlığına aday olmak iste-yenler,beş gün içinde başvuracaklar.(Eskiden 10 gündü.)
100.Madde:Bakan Soruşturması:Soruşturma önergeleri ve Yüce Divan’ a sevk kararlarının Meclis Genel Kurulu’nda Gizli Oy usulü ile yapılması sağlandı.Eskiden açık oyla yapılıyordu.
118.Madde:M.G.K.Üyeliği İle İlgili Değişim:Başbakan Yardımcıları ve Adalet Bakanı’nı da M.G.K. üyesi yapan değişiklikle M.G.K.’da ki denge sivillerin lehine de-ğişti.
149.Madde:Beşte Üç Çoğunluk:Anayasa Mahkemesi,Anayasa değişiklikleri ve parti kapatma kararını ancak 3/5 çoğunluğun kararıyla alabilecek.
Geçici Madde:T.B.M.M. isterse,seçimlere bir yıldan az kala seçim yasalarında değişiklik yapabilecek.Meclis af yetkisini geçmişe dönük kullanamayacak.

BİBLİYOGRAFYA
I-TETKİK ESERLER

Armağan,Servet; En Son Değişiklerle 1982 T.C.Anayasası,Beta Basım Yayım ,İstan-bul 2000.

Karamustafaoğlu, Tuncer; T.C. Anayasaları Karşılıklı Metinler ve(1876-1921 Anaya-saları),Savaş Yayınları ,Ankara 1999.

Kili ,Suna; 27 Mayıs 1960 Devrimi Kurucu Meclis ve 1961 Anayasası ,Boyut Kitapları, İstanbul 1998.

Kuzu, Burhan ;1982 Anayasası’nın Temel Nitelikleri ve Getirdiği Yenilikler , Filiz Kitabevi, İstanbul 1990.

II-ANSİKLOPEDİLER

........;Ana Britannica ,Ana Yayıncılık A.Ş. ,15.Baskı, Cilt 12-20-21, İstanbul 1990.