Bizans Imparatorlugu



Imparator

Bizans'in imparatorluk kavrami Roma ve Helen kaynaklidir. Tanri-imparator anlayisi ve uygulamasi Hiristiyanlasmis haliyle karsimiza çikmaktadir. Imparator, Tanri iradesiyle gönderilmis bir kisidir. Tanri'nin seçilmis kuludur ve onun himayesinde hüküm sürmektedir. Kilise ve imparator bir bütündür ve imparator kimsenin sorgulayamayacagi ve buna cüret edemeyecegi son derece önemli bir sahistir.

Bu özellikler tasiyan kisinin basinda oldugu imparatorluk da, tüm devletlerin, kavimlerin içinde oldugu ortaçag hiyerarsisinin tepesinde bulunmaktadir. Törenler hipodromda yapilir ancak hükümdarlik ünvaninin verilisinin en önemli asamasi, taç giyme, Ayasofya'da gerçeklesirdi. Patrik yeni hükümdara tacini giydirir ve hükümdar kendini " Tanri'nin sevgili ve yeryüzündeki vekili" olarak tanitirdi.

Hukuk

Imparator, adalet örgütünün basiydi. 14.yüzyilin baslarina kadar en yüksek mahkeme imparatorun baskanlik ettigi mahkemeydi. Üyeleri yüksek memurlardan seçilirdi. Agir suçlar burada görüsülür ve karara baglanirdi. Bu yüksek mahkemenin disinda, yüksek daire baskanlarinin yönettikleri mahkemeler ve ayrica kentlerde birçok ilk mahkemeler bulunmaktaydi.

Ordu

Bizans ordusu kara ve deniz kuvvetlerinden meydana geliyordu. Imparatorlugun kuruldugu dönemde kara ordusu iyi örgütlenmis ve iyi egitim görmüstü. Kara ordusu sinirlarda oturan birliklerle merkezde bulunan ve her cepheye gönderilen esas kuvvetlerden olusurdu. 7. yüzyilda ordu ordu örgütünde önemli degisiklikler oldu.

Thema sistemi ile eyaletlerdeki askeri birlikler yeni bir sisteme baglandi. Strategos, ayni zamanda themasinin askeri birliklerinin komutaniydi. Kara ordusu piyade ve süvari olmak üzere iki kola ayrilmisti. Silah olarak kiliç, kalkan, mizrak, zirh ve çesitli savas baltalari, manciniklar kullaniliyordu. Bizans Imparatorlugu kuruldugu zaman düzenli bir donanmasi olmadigi gibi 7. yüzyila kadar Bizans'in denizlerde kuvvetli bir düsmani da yoktu. Fakat Müslüman donanmasinin kurulmasindan ve Bizans'a karsi ilk basarilari kazanmasindan sonra donanmanin önemi anlasilmis ve deniz kuvvetleri esasli bir biçimde örgütlenmisti.

Herakleios reformlari ile bütün deniz kuvvetleri tek bir ad altinda birlestirildi. 3. Leon zamaninda deniz kuvvetleri Istanbul donanmasi ve deniz themalari donanmasi olarak ikiye ayrildi. 10. yüzyilda donanma 3-5 Dromondan meydana gelen birliklere ayrildi. Rum atesi en önemli silahlariydi. 11. yüzyildan itibaren Bizans donanmasi zayifladi. 2. Andronikos donanmayi kaldirinca denizlerde üstünlük Venedik ve Cenova'ya geçti. 3. Andronikos donanmayi tekrar kurmaya çalistiysa da basarili olamadi.

Bilim

Bizans Imparatorlugu'nda bilim ve fikir hayati ilk iki yüzyil boyunca Antik Yunan ve Latin dünyasi arasindaki iliskilere siki sikiya baglidir. Büyük Constantinus ile birlikte Hiristiyanlik resmen kabul edilmekle beraber Antik gelenegini devlet ve fikir hayati üzerinde birinci derecede etkili oldugu kesindir.

Putperestligin son kalintilari 6. ve 7. yüzyilda kaybolmus, Antik dsüncenin son kalesi olan Atina Okulu 529 yilinda kapatilmistir. Bu arada Hellenistik düsüncenin devam ettigi Misir, Suriye ve Filistin'in müslümanlar tarafindan alinmasi ile bütün bilim ve kültür hayati Istanbul'da toplanmistir.

Tarihçilik

Bizans Imparatorlugu'nda tarihçilik çok önemli idi. Bizans tarihçilerinin eserleri yanliz Bizans Imparatoru için degil, iliskide bulundugu kavimlerin tarihi içinde degerli bilgiler içermektedir. Bizans tarihçiligi kilise tarihi ve dünya tarihi ile baslar. Örnegin: Eusebios'un Khronogrophia'si, Theophanes'in Khronogrophia'si, Skylitzes'in Synopsis Historion adli eserleri.

Genel dünya tarihine paralel olarak Antik tarzda yazilan monografilerde Bizans'in kurulusundan yikilisina kadar olan dönem konu alinir. Prikopius'un Gizli Tarih'i ve Yapilar adli eserleri. Tip, matematik, astronomi, kimya, botanik, zooloji gibi bilim dallarinda ise çok fazla eser yoktur.

Edebiyat

Bizans edebiyati, diger konularda oldugu gibi ilk zamanlar Antik edebiyatin bir devamidir. Hiristiyanligin devlet dini olarak kabul edilmesine ragmen eski putperest edebiyat hemen ortadan kalkmamistir. Ancak Hiristiyan düsünüsü çok geçmeden edebiyatta da agirligini ortaya koymustur. Sekil olarak eskiye bagli kalmakla beraber ruh bakimindan Hiristiyan idi. Bizans yazarlarinin çogunda Kitab-i Mukaddes'in bilinmesi, Antik eserlerin bilinmesi kadar önemli sayilirdi.

Bizans edebiyati en parlak dönemini Justinianos zamaninda yapmistir. Istanbul merkez olmakla beraber Anadolu, Suriye, Filistin ve Misir'daki kentlerde de canli bir edebi faaliyet göze çarpiyordu. Tarih, hukuk, bilim ve teknoloji siirin konusunu olusturuyor ve her çesit düz yazi siire çevriliyordu.

Önemli sairler arasinda Nannos, Romanos, Musaios, Patrik Sergios'u sayabiliriz. 7. yüzyilin ortalarindan itibaren Bizans edebiyatinda bir duraklama dikkati çekmektedir. Özellikle ikon-oklazma yanliz kutsal resimleri yok etmekle kalmamis ayni zamanda bilim ve edebi faaliyetlerin de durmasina neden olmustur. Bu dönemde çogunlukla din konulari islenmistir. Ayrica din ugruna ölenlerin biyografileri de bu dönemde oldukça yogun islenen konular arasindadir.

Bizans'in ilk kadin sairi Kosia bu dönemde yasamistir. Iki yüzyil devam eden duraklama döneminden sonra yeni ve parlak dönem Istanbul Üniversitesi'nin yeniden kurulmasiyla (863) baslamistir. Antik ve Bizans eserleri toplanmis ve incelenmis, özetlerini içeren ansiklopediler yazilmaya baslanmistir. Bunun en önemli örnegi Suidas'dir.

Bu dönemde ayrica milli destanlar, epigramlar, ilahiler, manzumlar yazilmistir. 12. yüzyildan itibaren halk diliyle yazilmis didaktik, satirik, lirik siirlere, atasözlerine ve hikayelere rastlanir. Diger yandan eski mitolojik konular halk edebiyari üzerinde etkili olmustur.

Egitim

Ögretim yaygin degildi. Daha çok erkek çocuklar okula gönderilirdi. Ögretimde Antik Yunan yazarlarinin metinleri okutuluyor ve açiklaniyordu. Orta ögretimin amaci memur yetistirmekti. Büyük Constantinus'un, Istanbul'u baskent yapmasindan sonra imparatorlugun çesitli bölgelerinden, özellikle de Atina, Misir ve Suriye'den gelen bilginler burada toplaniyor ve burasini bir bilim merkesi haline getiriyorlardi.

2. Thedosius döneminde Istanbul'da ilk yüksekokul kurulmustu. Egitim süresi 5 yildi. Sonraki dönemlerde kapatilan bu okul, 863 yilinda tekrar açilmistir. Burada felsefe, matematik, astronomi, gramer ve müzik okutulmaya baslandi. Istanbul'da Thedosius'tan itibaren kurulan ve kapatilan üniversite ve yüksekokullarin disinda patrikhaneye bagli olan ve teoloji ögretimi yapan okullar da bulunuyordu. Burada dini derslerin yaninda Eski Yunan felsefesi, dil ve edebiyati, matematik gibi dersler de veriliyordu.

Din

Bizans Imparatorlugu'nda dinin ve dolayisiyla kilisenin önemi çok büyüktü. Hiristiyanligin resmen kabulünden sonra kiliseye karsi zaman zaman imparatorlarin önlem almasina ragmen kilise her zaman sayginligini korumustur. Patrik imparator tarafindan seçiliyordu ve patrik imparatora taç giydiriyordu.

Kiliseye bagli olarak genis bir manastir agi kurulmustu. Halkin manastirlara olan ilgisi oldukça fazlaydi. Kimileri hayati boyunca buraya kapanirken kimileri de maddi destek sagliyordu. Bizans Imparatorlugu'nda manastirlarin böyle önemli olmasini nedeni; çesitlilik gösteren, esnek ve akiskan bir kurum olmasi, toplumun ihtiyaçlarini karsilar nitelikte olmasi, her siniftan insana açik olmasiydi. Insanlar buraya gelip, Tanri'ya olan borçlarini ödemekte ve ayni zamanda huzur, mutluluk ve güven dolu bir hayat yasamaktaydilar.

Ekonomi

Bizans Imparatorlugu'nda ekonomik hayatin temelini tarim meydana getiriyordu. Toprak devletin maliydi. Themalara bölünmüstü ve buralara askeri valiler atanmisti. Valinin görevi themasi içinden gelen toprak gelirlerini imparatora iletmektir. Devlet tarim yapmasi için kisiye toprak verir o da burayi isler, böylece hem ailesinin ihtiyacini karsilar hem de ürün fazlasini satarak vergi giderlerini karsilardi.

Genel olarak bugday, üzüm, tahil ürünleri, meyve, pamuk yetistirilir; aricilik, hayvan yetistiriciligi (koyun, keçi, sigir ve at) yapilirdi. Bizans sanayisi deyince akla tekstil gelmektedir. Basta pamuklu ve ipekli dokumacilik olmak üzere ketencilik ve halicilik ileri düzeydeydi. Madencilik, camcilik, kuyumculuk da oldukça gelismistir. Her sanayi kolu loncalar seklinde örgütlenmis ve siki devlet kontrolü altinda idiler.

Konstantinapolis

Büyük Constantinus, dogudaki baskent olarak, Antik dönemin devami olabilecek sehirleri degil, Istanbul'u (konstantinapolis'i) seçti. Her taraftan isçi, sanatçi ve malzeme getirtti. Roma, Atina, Iskenderiye, Efes ve Antakya'nin en güzel tapinaklari yeni kenti süslemek için kullanildi.

Yeni merkezi Roma'ya benzetmek için elinden geleni yapti ve 330 yilinda sehri büyük bir törenle açti. Imparator, dogudaki baskent olarak Antik devir devami olabilecek sehirleri degil, Konstantinapolis'i seçmisti. Bunun nedenleri arasinda kentin cografi konumu, ekonomik ve siyasal kosullari sayilabilir.

Bilge Kagan

Bilge Kagan, 683 yilinda dogdu. Babasi Göktürk Devleti'ni yeniden kuran Ilteris Kutlug Kagan, annesi Ilbilge Hatun'dur. 8 yasinda babasini yitiren Bilge, 24 yil boyunca Göktürk Devleti kaganligi yapan amcasi Kapagan Kagan'in elinde büyüdü.

Bilge Kagan, amcasi öldügünde yerine geçen oglu Inal'i devirerek 32 yasinda Göktürk Devleti'nin basina geçti. Devletin yönetimini ele alan Bilge'nin ilk isi iyi bir yönetim olusturmak oldu. Bunun için, ordunun basina 31 yasindaki kardesi Kül Tegin'i, vezirlige de Tonyukuk'u getirdi.

Bilge Kagan'in en büyük hayali milletini yerlesik hayata geçirip onlari sehirlerde oturtmak idi. Ama buna vezir Tonyukuk karsi çikarak, "Türkler, Çinlilerin yüzde biri kadar bile degildiler. Su ve otlak pesindedirler. Avcilik yaparlar. Belli bir yerleri yoktur ve savasçidirlar. Kendilerini güçlü görünce, ordulari yürütürler. Güçsüz bulunca kaçarlar ve gizlenirler. Çinlilerin sayi üstünlüklerini böylece etkisiz kilarlar. Türkleri surlarla çevrili bir kentte toplarsaniz ve bir kez Çin'e yenilirseniz, onlarin tutsagi olursunuz " dedi.

Bilge Kagan, bir dönem de Türkler arasinda Budizm'i yaymak hevesine kapildi. Tapinaklar yaparak Türkleri Budist yapmak arzusunu tasidi. Vezir Tonyukuk, bu düsünceye de karsi çikarak, Budizm'in insandaki hükmetme ve iktidar duygusunu zaafa ugrattigini, kuvvet ve savasçilik yolunun bu olmadigini, eger Türk milletinin yasamasi isteniyorsa bu din ve tapinaklarin ülkeye sokulmamasi gerektigini söyledi. Bilge Kagan, çok itibar ettigi Veziri Tonyukuk'un tavsiyelerine uyarak, aklindan geçen bu planlari yapmadi.

Bilge Kagan döneminde Göktürk Devleti'nin sinirlari Çin'in San-Tung ovasindan, Iç Asya'da Karasar bölgesine, kuzeyde Bayirku sahasindan Ani irmagi havalisi ve Bati Demir Kapi'ya (Ceyhun Irmagi'nin yakininda Semerkant-Belh yolu üzerinde) kadar ulasti. Önce veziri Tonyukuk'u sonra kardesi Kül Tegin'i kaybeden Bilge Kagan'i, Çinlilerle isbirligi yapan bakani Buyrak Cor zehirledi. Yataginda hasta yatarken, kendisini zehirleten bakan ve yardimcisini öldürten Bilge Kagan, 25 Kasim 734'de öldü. Bilge Kagan'in cenazesi 22 Haziran 735 tarihinde büyük bir törenle defnedildi.

Cengiz Han


1167 yilinda dogdu. Mogol Kagani ve Mogol Devleti'nin kurucusudur. Asil adi Temuçin’dir. Temuçin, 13 yaslarinda iken, babasini kaybetti. Henüz küçük oldugundan, kabilesi, onu birakip Tayciutlar’a katilmak istedi. Annesi Helün Hatun, binbir çaba ile kabilenin küçük bir bölümünü geri çevirebildi. Nice güçlük ve sikintiya ragmen, varliklarini sürdürebildiler. Bütün bu olaylar sirasinda, Temuçin’deki önderlik yetenekleri kendisini belli ediyordu.

Cengiz, han olduktan sonra Çin’deki Kitün/Chin Sülalesi'nin, kuzey sinirlarinda Tatarlar’a karsi giristigi bir harekete katildi ve Tatarlar ezildi. Ona göre Tatarlar, atalarina kötülük edip, ölümüne neden olmuslardi. 1202’te Tatar kabileleri ile savasti ve onlari yendi.

Cengiz Han, Mogolistan’in tek gücü durumuna gelmisti. 1206 Ilkbahari'nda, Onon Irmagi boylarinda bir kurultay toplandi. Bu kurultay, bütün kabilelerin temsilcileri Han Cengiz’i, bakanliga (Kagan) getirdiler. Cengiz unvani da bu sirada verilmis olmalidir.

Cengiz Kagan, Çin’den batiya giden ticaret yolunu denetimlerinde tutan Tangutlar’la savasti. 1209’da kendisi de sefere katildi. Baskent Ning-hia düsmediyse de, Tangutlar denetim altina alindi. Cengiz Kagan, Asya’nin dogusunda büyük bir güç olarak ortaya çikarken, Orta Asya’nin kudretli devleti de Harezmsahlar’di. Iki ülke arasinda birçok elçiler gidip gelmisti. Cengiz, iki ülke arasinda özellikle ticaretin gelismesinden yana oldugunu belirtmis, Harezmsah'tan gelen kervan mallarini uygun fiyatlarla satin almisti.

Cengiz, 1218’de bir kaç elçisi disinda tamami Müslüman olan tacirlerin yönettigi 450 kisilik bir kervan hazirlatip gönderdi. Cengiz’in Mogollar’i tek bir devlet altinda toplamasi sonucu, eski Göktürk topraklarindaki bazi Türk Boylarinin Bati’ya dogru göçü baslamistir.

Asya’daki dinler mücadelesinde, Cengiz’in Saman inancinda olmasina karsin, siyasal açidan Islamiyet’e yakinlasmasiyla Islamiyet’e destek saglamistir.

Cengiz’le birlikte Asya’nin iktisadi yasami da degisime ugramistir. Ülkelerarasi ticaret yeni boyutlar kazanmis, sinirlar ve gümrükler ortadan kalkmistir. Asya’da tek bir devletin egemen olmasiyla, Asya’nin batisi ile dogusu arasindaki ticari iliskiler gelismistir. Cengiz Han, 1227 yilinda ölmüstür.