|
|
|
#1
13 November 2008, 20:51
|
|||
|
|||
Türk Dilleri
Afşarca
Afşarca (Efşar Lehçesi, Afşar Dili veya Afşar Türki) Türk dillerinin Oğuz grubuna dahildir. İranda 29000, Afganistanda 5000 kişi bu dili anadili olarak kullandığını belirtmiştir. Hatta Afşarca , Afşari Hanedanlığı sırasında İranda Resmi Dil olarakta kullanılmıştır. Irandaki Afşarlar 2003 ten beri Kuzey Azerbaycancanın modern Latin Alfabesini kullanmaktadırlar. Afşariler (1736-1796) İranda hüküm sürmüş bir hanedanlıktır.Afşar olan Nadir Şahla (1736-1747) başlayan Afşari Hanedanlığı Nadir Şah`in torunu Şah Ruh (1748-1796) ile son bulmuştur.Sünni olan Afşariler İranda çoğunluğu oluşturan Şiilerle barış ve uzlaşma kurmayı deneselerde bu çabaları 1747 de Nadir Şah`ın öldürülmesiyle son bulmuştur.Afşarilerden sonra İranda hakimiyet gene bir Türkmen olan Kacar`lara geçmiştir. Kacar (Kızılbaş) Hanedanlığı da İranda 1793`ten 1925`e kadar sürmüştür. Altay Türkçesi Sibirya Türk lehçelerinden birisidir. Altay dağ silsilesi üzerinde ve doğu Sibirya'daki Kemerova bölgesinde konuşulur. Kuzey ve güney Altayca diye iki ağzı vardır. Kuzey Altayca Kırgız Türkçesine, Güney Altayca ise Uygur Türkçesine benzer. Altay Türkçesi yaklaşık 50 bin konuşura sahiptir. Argu grubu Türk dillerinin bir koludur. Bu grubun günümüzde tek temsilcisi olarak 42.000 kişi tarafından konuşulan Halaçça kalmışdır. Ayni Dili Ayni dili göçmen bir Türk halkı olan Ayniler tarafından konuşulur. Bu halk batı Çin'de yaşar. Karışık bir dildir. Bir Türk dili olduğunun ispatı olarak grameri Türkçedir, ancak kelime haznesi çoğunlukla Farsî sözcüklerden oluşur. 6.570 konuşanı olduğu bilinmektedir. Azerice Azerice ya Azerbaycan Türkçesi ya da Azerbaycan'da 8 milyon, İran'da ise 25 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dilinin Oğuz (Batı) lehçelerinden biri olan Azeri Türkçesi, Azerbaycan'ın resmi dilidir. Iraklı Türkmenler'in ve Kars ve çevresinde yaşayan Terekeme ve Karapapak adıyla bilinen grupların dili de Azerbaycan Türkçesine benzer. 
|
|
#2
13 November 2008, 20:52
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Balkarca
Balkarca, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Balkarların konuştuğu dil. Türk dillerini Kıpçak öbeğine bağlıdır. Birbirine yakınlığı nedeniyle Balkarca ve Karçayca, Karaçay-Balkarca olarak da anılır. Baraba Dili Baraba dili ya da Baraba Tatar dili Sibirya'da yaklaşık 8.000 konuşanı bulunan bir Türk dilidir. Tatarca'ya çok yakındır. O yüzden bazı dil bilimciler bu dilin Tatarcanın bir lehçesi (diyalekt, ağız) olduğunu varsayarlar. Batı Yugurca Batı Yugurca Çin Halk Cumhuriyeti'nde Sarı Uygurlar'ın yoğun olarak yaşadığı Kansu Bölgesi'nde 4.600 kişinin ana dili olarak konuştuğu bir Türk dili lehçesidir. Çinde resmî olarak tanınmış 55 azınlık gruptan biri olan Yugurlar'ın toplam sayısı 13,719 kişi olarak açıklanmıştır. Yugurlar kendi aralarında da Yugurca'nın farklı şivelerini konuşurlar. Batı Yugurca daha çok Türk Dilleri'ne yakınken, Doğu Yugurca Moğolca ile daha yakındır. Yugurların üçte biri Batı Yugurca, üçte biri Doğu Yugurca, kalan kısmı ise sadece Çince konuşmaktadır. Başkurtça Başkurt Türkçesi veya Başkurtça Kıpçak grubuna ait bir Türk Lehçesi. Başkurtlar tarafından konuşulan bu lehçe Kazan Tatarcasına oldukça yakındır. Özellikleri :
Başkurt latin alfabesinin Tatar ve Türk latin alfabeleri ile karşılaştırması:
12 Mart östämä haylawzar ütäsäk 12 mart respublikanıñ qayhı ber rayondarında häm qalalarında urındağı üźidäralıqtıñ wäkälätle orğandarına öźtämä haylawźar ütkäreläsäk. Räsäy ustisia ministrı Yüriy Çayqanıñ şaw–şıu tıuźırğan yañğırawıqlı belderewenän huñ Başqortostanda bıl haylawźarğa yetdi äźerlek başlandı.
|
|
#3
13 November 2008, 20:52
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Dolganca
(Долган Тыла/Dolgan tyla) Türk Lehçelerinin Sibirya öbeğine ait, Dolganların konuştuğu lehçe. Yok olmak üzere olan Türk lehçelerinden biridir. 1989 yılında yapılan bir nüfus sayımında 6.945 kişiden oluşan Dolgan halkının artık sadece 5.100'ü Dolgancayı anadili olarak gösterdiği tespit edilmişdir. Bu sayımda ayrıca bir kaç evenkler ve nıganaslar (samoyetler) dolgancayı ikinci dili olarak göstermişdir. Bu yüzden dolgancanın o yörede trafik dili olduğunu söyliyebiliriz. Ancak Dolganların kendileri dillerini Yakutçanın bir ağzı olarak görürler. Dolgancanın yazıya alınması 1920 yılında latin alfabesi ile gerçekleşmiştir. 1940 yılından itibaren Yakutça için tasarlanmış olan özel bir kiril alfabesi Dolganca için de kullanılmaya başlanmıştır. Bunun yanında Rusların kullandığı kiril alfabesi ile yazılan diğer bir şekli daha vardır.
|
|
#4
13 November 2008, 20:52
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Eski Türkçe
Türk dillerinin birbirlerinden ayrılıp uzaklaşmadan önceki haline verilen isimdir. Bu dil Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar devrinin bir bölümü (13.yüzyıla kadar) olmak üzere yaklaşık sekiz asırlık dönemi kapsar. Çoğu Türk dilleri birbirlerine hala çok yakındır. Sadece bazıları, yani diğerlerinden daha erken ayrılıp izolasyonda kalmış olanları, mesela Çuvaşça, Dolganca, Yakutça, Halaç dili gibiler diğer Türk dillerine uzaktır. Türk dilleri çok geniş bir alanda yaşayan insanların konuştuklari dillerdir. Aynı zamanda tarihi eskilere uzanır. Eski Türkçe’nin bugünküye göre birçok farklı yanı vardır: "edgü">"iyi". D harfi zamanla y harfine dönüşebilir. G harfi zaten y ile benzer bir harf g>ğ>y değişmesi olağan bir değişmedir. "bey" sözcüğü eskiden “beg” idi. Zamanla “beğ” oldu ve şimdi “bey”. D>y değişmesini ise şurada görebiliriz: kadgu>kayğu>kaygu>kaygı. edgü>eyyü>eyü>eyi>iyi. Türkçe'nin en eski yazılı metni Orhun kitabelerinin en eski Türk konuşma dili olduğu söylenemez. Çünkü Hunlar döneminde de bir "Hun dili" vardı. Göktürk kitabe dilinin bu dilin evrim geçirmiş hâli olması muhtemeldir. Ayrıca Altın Elbiseli Adam'ın mezarı diye anılan M.Ö. 5. veya 6. yüzyıllara ait bir mezarda altından eşyaların içinde bulunan 26 harflik bir yazı bulunmuştur. Bu yazı da Göktürk alfabesine çok benzer bir alfabeyle yazılmıştır ve Türkçe'nin daha da eskilere dayandığının bir kanıtı niteliğindedir. Eski Türkçede ağız ayrılıkları ilk metinlerden beri raslanır. Yine de ağız ayrılıkları büyük sayılmazlar, bu nedenle Eski Türkçe bir bütün olarak görülebilir. İlk ayrılıklar Orhun yazıtlarında raslanmaya başlar. Örneğin birinci tekil kişi için Tonyukuk yazıtında beñ denirken Kültegin yazıtında meñ denmektedir. Yine, on erig sançtı (on kişiyi öldürdü) ve on eren sançtı (on kişiler öldürdü) aynı anlamda kullanılmıştır. Eski Türkçe ağızları iki dalda incelenir: Göktürk ağzı Eski Türkçenin eski yazıları ve Run yazıtları bvu ağza girer. Uygur ağzı M.S. 835'tan sonrası Uygur ağzı olarak adlandırılır.
|
|
#5
13 November 2008, 20:53
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Fuyü Gırgıs dili
Fuyü Gırgıs dili yaklaşık 600 konuşanı bulunan, Çin'de yaşayan bir Türk dilidir. Kırgızca'yla bir alakası yoktur. Gagavuzca Moldova'daki Özerk Gagavuzya Cumhuriyeti'nde yaşayan yaklaşık 150,000 Gagavuz Türkü tarafından konuşulan ve Oğuz grubuna ait olan Türk Lehçesi. Türkiye Türkçesine en yakın Türk Lehçelerinden biridir. Komşu dillerden birçok ödünç sözcük almasına rağmen Bir Türk ile Gagavuz kolayca anlaşabilir. Aslında Gagavuzca Yunan Alfabesi ile yazılır, fakat 1957'de Kiril Alfabesi kullanılmaya başlanınca Yunan Alfabesi terkedilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gagavuzlara özerklik verilmesinden sonra Türk Alfabesi üzerine modelize edilmiş bir alfabe oluşturuldu ve günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Türk Alfabesi'nden farklı olarak Gagavuz Alfabesi'nde (Türkçedeki açık e sesi yerine) Ää harfi, Êê ve Ţţ harfleri bulunur. Gagavuzcada yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş şeklidir denebilir. Ğ harfinin uzatma için kullanıldığı birçok sözcükte ünlüler çift yazılarak uzatılır. Soora = Sonra Lääzım = Lâzım Birliindä = Birliğinde Çoğul ad yapımlarında çoğul eki Türkçedeki gibi ler - lardır. Ancak sözcüğün son harfi n ise l çoğul ekindeki l harfi düşürülüp, sondaki n sesi yinelenir. Günnerindä = Günlerinde Onnar = Onlar
|
|
#6
13 November 2008, 20:53
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Halaçça
İran'da ve Afganistan'da konuşulan bir Türk lehçesidir. Yaklaşık 42.000 konuşanı vardır. Hazarca Hazarlar, VI-X. yuzyıllar arasında Hazar Denizi'nin ve Kafkaslarin kuzeyinde yaşayan bir Türk boyu veya bu boydan olan kimselere verilen ad (Turk Dil Kurumu 2006-sayfa 870). Hazarca, Hazar Türkçesi (TDK Sf.870) Hazarca dili Türki diller gurubunun üyesidir ve Cungarya havzasi yöresinin bir lehçesidir. Bugün batı Türkistan'da ki bazı Türklerin konuştuğu dillerdendir. Bugün Türkiye'de yasayan çoğu Türkmen ve Türkistanlı Türklerin atalarının konuştuğu dildir. Horasanca Horasan Türkçesi İranın kuzeydoğusunda konuşulan Oğuz öbeğine ait Türk dili. Ana dil olarak konuşanların sayısı 1977 yılında 400.000 olarak tespit edilmişdir, günümüzdeki konuşucu sayısı çok daha yüksek olması gerekir. Horasan Türkçesi günümüzde artık Kuzey Horasan ve Razavi Horasan olarak ikiye bölünmüş olan eski Horasan ilinde konuşulmaktadır. Sınıflandırma
|
|
#7
13 November 2008, 20:54
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Karakalpakça
Karakalpakça bir Türk Lehçelerinin Kıpçak grubuna ait bir lehçe. Bazı araştırmacılar tarafından Kazakça'nın bir ağzı olarak görülür. Çünkü Kazakça'ya oldukça benzemektedir. Alfabe, Kazak Kiriline çok benzemektedir. Özbekistan'ın kuzeyinde konuşulur. Karakalpakça'yı bir Kazak ağzı olarak gören Türkologlar Karakalpakça'ya Güney Kazakçası da derler. Karakalpakça için Özbek-Latin alfabesi de kullanılır. Kazak Alfabesiyle farkları Kazak alfabesinde bulunan "Ii" harfi Karakalpak Kirilinde görünmemektedir. Ayrıca Karakalpaklar'ın Özbek latinine geçme eğilimleri vardır. Karakalpakça'da "Ii" yerine "Ии" vardır. Özellikler
|
|
#8
13 November 2008, 20:54
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Karayca
Türk dillerinin kıpçak öbeğine ait bir dil. Tatarcaya yakın bir dildir. 20'nci yüzyılda hala Litvanya`da Trakai ve Panevėžys bölgelerinde, Ukrayna`nın Luck ve Halicz bölgelerinde ve Kırım`da bu dili konuşanlar olmuşdur. Türkiye ve İsrailde hala bu dili konuşanlara rastlamak mümkündür. Son Sovyetler birliği döneminde yapılan nüfus sayımında, sadece 2.602 kişi kalmış olduğu anlaşılan Karay halkından ancak 503 kişi Karaycayı ana dil olarak kullandığını ; 52 kişi ikinci dil olarak konuştuğunu belirtmişdir. Günümüzde bu dilin ancak iki lehçesi kalmışdır: Trakay ve Galit. Orta çağdan beri önemli bir Edebiyat dili olan Karayca , ibrani alfabesi ile yazılmış bir çok mektuplarda raslanmaktadır. Örnek olarak 10. yy`da İspanya`daki bir hahamlık okulu öğrencisinin memleketi Varşova`ya yazdığı mektuplar saf Karayca `nın en güzel örneklerindendir. Dilin konuşucuları, 8'nci yüzyılda Musevilikten gelişmiş olan Karalar cemaatine aittiler. Günümüzde Baltık Denizi`nin güneydoğusu , Doğu Avrupa, Türkiye ve İsrailde hala bu inanca ait olanlara rastlanabilmektedir. 20'nci yüzyılın ilk yarısında dini içerikli olmayan Karayca yazılarda yazılmıştır: örneğin Varşova`da yayınlanan karaim aivazy(?) adlı dergi. Ancak bugün bu dil artık yok olmak üzeredir. Litvanya`nın başkenti Vilnius , diğer şehirleri Trakai ve Panevėžys(Ponewiesch) de hala Karayca konuşabilen insanlar vardır. Litvanya`da bugün toplam 267 kişidir. Ancak artık bulunabilen yazılı kaynaklar sadece dinsel içeriklidir.
|
|
#9
13 November 2008, 20:54
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Karaçay Balkarcası
Kuzey Kafkasya'da yaşayan Karaçaylar ve Balkarların konuştukları dilin ortak adı. Türk Lehçelerinin Kıpçak öbeğine bağlı olan bu Lehçeler eskiden Karaçayca ve Balkarca olarak ikiye ayrılmış ve sonradan bir dil olduğu kanısına varılıp Karaçay Balkarcası adı verilmiştir. Karaçayca Kuzey Kafkasya'da yaşayan Karaçayların konuştuğu dil. Türk dillerinin Kıpçak öbeğine bağlıdır. Birbirine yakınılğı dolayısıyla Karaçayca ve Balkarca Karaçay-Balkarca olarak da adlandırılır. Kazak Türkçesi veya Kazakça Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan Türk Lehçesdir. Kırgız Türkçesine yakındır. Dünya'da 12 milyon kişi tarafından, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Özellikleri: Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok>joq, yıl>jıl, yay>jay), ç'ler ş'ye (ağaç>ağaş, aç>aş), ş'ler s'ye (aş>as, boş>bos, baş>bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)... Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir sözcük birleşik ya da alıntı bir sözcük değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bazı alıntı kelimelere uydurmuştur. Aslında j harfi ile yazılan Türkçe sözcükler aslında c olarak okunmaktadır (Bazı kuzey ağızları hariç). Jasaymız (yapıyoruz,yapacağız)- Casaymız (okunuş) Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ve ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz. Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde" Kazakçanın eski şekilleri 24 harfli Orhun yazısı ile yazılmıştır. Günümüzde ise Kazakça bazı ilave harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesi ile yazılabilmektedir.
|
|
#10
13 November 2008, 20:55
|
|||
|
|||
|
Cevap: Türk Dilleri
Kaşgayca ya da Kaşgay Türkçesi
İranda yaklaşık 1,5 milyon kaşgay tarafından konuşulan Oğuz öbeğine ait Türk dili. Aynallu ve Afşarcaya çok benzerliği bulunmaktadır. Bazı etnologlar Oğuzcanın batı koluna dahil etselerde, Oğuzcanın güney koluna dahildir. İranda 1982 de yapılan nüfus sayımında 200.000 kişi bu dili anadil olarak belirtmiş ve buna takiben 1997 de yapılan ayrıntılı bir araştırma sonucu 1,5 milyon kişinin Kaşgaycayı konuştuğu tahmini yapılmıştır. Kaşgaylar Iranin Fars bölgesinde hala yarı-göçebe olarak yaşarlar. Kaşgaylar genelde iki dilli olup anadileri Kaşgaycanın yanında Farscayıda konuşurlar. Kaşgaycanın yazısız bir dil olduğu iddia edilse de ; son zamanlarda bu tezi çürüten Arapca harflerle yazılmış bazı karşı kanıtlar bulunmuştur.Kaşgaylar 2003 ten beride kuzey Azerbaycancanın Latin Alfabesini kullanmaktadırlar. Komanca Kuman Türkleri tarafından konuşulan ölü bir Türk dilidir. Günümüzdeki Kırım Tatar diliyle yakınlığı dikkat çeker. Kumukça veya Kumuk Türkçesi Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir dil. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir. Eskiden kumuklar kendi hanlarının hükümdarlığı altında kafkasları kontröl eden halkdı. Bu yüzden kumuk dili kuzey kafkasların en mühim dili olmuşdur. Günümüze kadar kumukçanın birçok lehçelerine rastlamak mümkündür: Kuzeyde Kasav Yurt, ortada Buynak ve güneyde Kaytak lehçesine rastlanılır. Ancak kumukçanın lehçeleri hakkında tüm dil bilimcileri aynı görüşde değildir; Kasav Yurt lehçesi Kumukça ile Nogayca arasındaki bağlantıyı oluşturur ve bu yüzden aslında Nogaycanın lehçesi de olabilir. Tarihsel açıdan, Kumukça Batı Türk dillerinden Güney Türk dillerine geçişinin bağlantısını oluşturur. Kumukçaya en yakın diller Nogayca, Balkarca ve Meşetçedir. Kumukça ayrıca Azericeden de etkilenmiştir: Kumuk. gelecekmen = Azeri geleceyem (Türkçe geleceğim); Kumuk. gelecekbiz = Azeri geleceyik (Türkçe geleceğiz); Kumuk. geleceksiz = Azeri geleceksiniz (Türkçe geleceksiniz). Kumukların 13'ncü yüzyılda Farsçayı yazı dili olarak kullanmış oldukları bilinmektedir (kendileri bu dili tacik dili olarak adlandırmışlardır). 15'nci yüzyılda Çagataycayı genel yazı dili olarak kullanmaya başlayıp Farsçayı edebiyat ve bilim dili olarak kullanmaya devam etmişlerdir. 19'ncu yüzyılın sonlarında Rusyanın millileştirme harekatı kapsamında Kumukça ilk kez yazı dili olmuş ve Farsça'da kullanılan arap alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır. 1929 yılında Rusyanın tüm Rus olmuyan halklarının yaptığı gibi Kumuklar da latin alfabesine geçmiş ve ortak Türk alfabesini kullanmışlardır. Ancak 1938 yılında Rusça ders verilmesi ve Kumukçanın kiril alfabesinin değişik bir sürümü ile yazılması zorunlu tutulmuştur. 2002 yılında yeni Türk alfabesi denilen bir latin alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılından itibaren hem latin hem kiril alfabesi Kumukçanın yazılışı için resmen geçerli olacaktır. Latin alfabesine geçiş Rusların rizası alınmadan gerçekleşmiş olsada Rus yönetiminde bulunan çoğunluk buna göz yummaktadır. Dil kodu KSK. Kumuk latin alfabesinin Türk alfabesi ile karşılaştırması:
Kumukça: Tuwdu Çolpan, tang bilindi, boldu uyanma zaman. Şawla aldı dünya yüzün, yuhlağanımız taman. Gözüng aç, dört yakğa qara! Getdi kerwan erterek. Biz geçigip kalğanbız, enni hozğalma gerek. Türkiye Türkçesi: Doğdu Çolpan, sabah bilindi, ışık aldı dünya yüzünü. Uyanma zamanı geldi, uyuduğumuz yeter. Gözünü aç, dört yana bak! Gitti kervan erkenden. Biz gecikip kaldık, artık harekete geçmek gerek.
|
 |
|
|
Normal
